Pierre Bourdieu, trong cuốn sách kinh điển “Quy Tắc Của Nghệ Thuật”, đã thực hiện một cuộc giải phẫu sâu sắc về thị trường nghệ thuật, vén màn những quy luật và cơ chế vận hành bí ẩn đằng sau vẻ hào nhoáng bên ngoài. Khác với quan niệm thông thường về thị trường tự do vận hành theo quy luật cung cầu, Bourdieu lập luận rằng thị trường nghệ thuật mang đậm tính chất xã hội và văn hóa, nơi giá trị tác phẩm không chỉ được quyết định bởi chất lượng nghệ thuật thuần túy, mà còn bởi uy tín của cả một hệ thống bao gồm nghệ sĩ, giám tuyển, nhà phê bình, nhà sưu tập và các thể chế nghệ thuật. Thị trường nghệ thuật, theo Bourdieu, chính là một “trường đấu” khốc liệt, nơi các nhóm xã hội với quyền lực và địa vị khác nhau không ngừng cạnh tranh để thiết lập và củng cố uy tín của mình.
Một trong những luận điểm then chốt của Bourdieu là thẩm mỹ và sở thích nghệ thuật không phải là bẩm sinh, mà được hình thành thông qua quá trình “giai cấp hóa văn hóa”. “Vốn văn hóa” tích lũy được, vốn gắn liền với địa vị xã hội, quyết định khả năng thưởng lãm và đánh giá nghệ thuật của mỗi cá nhân. Những người thuộc tầng lớp thượng lưu, sở hữu vốn văn hóa dồi dào hơn, có khả năng tiếp cận và cảm thụ những tác phẩm nghệ thuật phức tạp, tinh tế. Ngược lại, tầng lớp thấp hơn, với vốn văn hóa hạn chế, thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận và thấu hiểu những sản phẩm văn hóa cao cấp. Sở thích nghệ thuật, do đó, trở thành một dấu hiệu thể hiện vị thế xã hội.
Sự phân tầng xã hội này cũng được phản ánh trong giá trị xã hội của các thể loại nghệ thuật khác nhau. Nghệ thuật đại chúng, hướng đến số đông, thường được đánh giá thấp hơn so với những thể loại nghệ thuật tinh tế, kén người xem, vốn được tầng lớp thượng lưu ưa chuộng. Sự phân biệt này càng củng cố thêm khoảng cách văn hóa giữa các tầng lớp xã hội.
Bourdieu cũng giới thiệu khái niệm “vốn biểu tượng”, chỉ những tác phẩm nghệ thuật đắt giá, nổi tiếng, thường gắn liền với tên tuổi của các nghệ sĩ lừng danh. Việc sở hữu những tác phẩm này không chỉ đơn thuần là thể hiện khả năng tài chính, mà còn là biểu tượng cho địa vị và uy tín xã hội. Cuộc đua tranh giành “vốn biểu tượng” trở thành một cuộc chiến khốc liệt giữa các nhóm xã hội hàng đầu, thể hiện khát khao khẳng định vị thế và quyền lực.
“Quy Tắc Của Nghệ Thuật” là một công trình nghiên cứu mang tính đột phá, lần đầu tiên giải mã những cơ chế vận hành thực sự của thị trường nghệ thuật dưới góc nhìn xã hội học. Bourdieu đã chứng minh rằng nghệ thuật không chỉ là lĩnh vực của sáng tạo thuần túy, mà còn là tấm gương phản chiếu và tái tạo các mối quan hệ quyền lực trong xã hội. Cuốn sách đã mở ra một hướng nghiên cứu mới về mối quan hệ phức tạp giữa nghệ thuật, xã hội và chính trị, trở thành một tác phẩm kinh điển trong lĩnh vực xã hội học văn hóa, xứng đáng được đón đọc và suy ngẫm.
