“Sự Nghèo Nàn Của Thuyết Sử Luận”, một tác phẩm kinh điển của triết gia Karl Popper xuất bản năm 1957, là một lời phê phán sắc bén nhắm vào các lý thuyết sử luận và xã hội luận truyền thống. Popper thách thức những tư tưởng lớn của Marx, Hegel, Comte và nhiều người khác, lập luận rằng các học thuyết của họ không đạt tiêu chuẩn khoa học thực sự do thiếu tính khả bác – một tiêu chí cốt lõi mà ông đề xuất để phân biệt khoa học với phi khoa học.
Theo Popper, các lý thuyết sử luận thường đưa ra những dự đoán mơ hồ về tương lai, khiến chúng không thể kiểm chứng hoặc bác bỏ thông qua thực nghiệm. Ông lấy ví dụ về dự đoán của Marx về cuộc cách mạng vô sản từ xã hội tư bản, một dự đoán thiếu tính cụ thể về thời gian, do đó không thể kiểm chứng bằng thực nghiệm. Popper khẳng định một lý thuyết khoa học phải đưa ra những dự đoán rõ ràng, cụ thể, có khả năng bị bác bỏ nếu kết quả thực nghiệm không phù hợp. Chính khả năng bị bác bỏ này mới xác lập tính khoa học của một lý thuyết.
Popper chỉ trích mạnh mẽ quan điểm của Marx về lịch sử như một quá trình phát triển tất yếu theo quy luật riêng. Ông phản bác ý tưởng này, cho rằng lịch sử không tuân theo bất kỳ quy luật nào mà chịu ảnh hưởng bởi vô số yếu tố ngẫu nhiên và bất ngờ. Việc Marx đơn giản hóa xã hội, coi mâu thuẫn giai cấp là động lực duy nhất của lịch sử, đã bỏ qua sự phức tạp và đa dạng của các yếu tố tác động đến tiến trình lịch sử.
Tương tự, Popper cũng phê phán Hegel vì đã áp đặt quy luật triết học lên lịch sử, cho rằng lịch sử phát triển theo một kế hoạch định sẵn. Ông cho rằng cách tiếp cận này xóa bỏ tính ngẫu nhiên và bất ngờ vốn là bản chất của lịch sử. Popper cũng không đồng tình với Comte và thuyết ba giai đoạn phát triển xã hội (thần bí, triết học, khoa học), cho rằng đây là một sự đơn giản hóa quá mức và không phản ánh đúng sự phức tạp của tiến trình xã hội.
Tóm lại, Popper cho rằng các lý thuyết sử luận truyền thống đã mắc sai lầm khi đơn giản hóa xã hội và lịch sử, gán cho chúng những quy luật cứng nhắc trong khi thực tế lịch sử chịu tác động của vô số yếu tố phức tạp và ngẫu nhiên. “Sự Nghèo Nàn Của Thuyết Sử Luận” là một tác phẩm quan trọng, đặt ra những câu hỏi nền tảng về tính khoa học của các lý thuyết xã hội và lịch sử, mời gọi độc giả suy ngẫm về cách chúng ta hiểu và giải thích thế giới xung quanh. Cuốn sách hứa hẹn một cuộc hành trình trí tuệ đầy thách thức và kích thích tư duy.
