Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, trong bối cảnh đất nước đối mặt với vô vàn khó khăn, triều đình nhà Nguyễn đã có những nỗ lực đáng ghi nhận trong việc đặt nền móng cho sự nghiệp công nghiệp hóa. Hành trình đầy gian nan và thử thách ấy được nhà sử học Nguyễn Khoa Chiêm ghi chép tỉ mỉ và công phu trong cuốn sách “Nam Triều Công Nghiệp Diễn Chí”. Tác giả đặt bút viết với mong muốn tái hiện một cách khách quan và toàn diện những cố gắng của triều đình nhà Nguyễn trong việc đưa đất nước hội nhập với làn sóng công nghiệp hóa đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới, đồng thời góp phần làm sáng tỏ một giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc.
Cuốn sách mở đầu bằng bức tranh toàn cảnh về tình hình kinh tế – xã hội Việt Nam dưới thời vua Đồng Khánh. Những thất bại trong cuộc chiến chống ngoại xâm, nạn đói hoành hành, cùng với tình trạng suy kiệt kinh tế đã đẩy đất nước vào khủng hoảng trầm trọng. Trước tình thế đó, triều đình nhà Nguyễn nhận thức rõ ràng về sự cần thiết của việc cải cách và lựa chọn con đường công nghiệp hóa như một giải pháp tất yếu.
“Nam Triều Công Nghiệp Diễn Chí” tiếp tục dẫn dắt người đọc theo dõi những bước đi chập chững đầu tiên của triều đình trên con đường công nghiệp hóa đầy chông gai. Từ việc thành lập các xưởng dệt, mở trường dạy nghề, cho đến những dự án xây dựng cơ sở hạ tầng quan trọng như đường sắt và đường thủy nội địa, tất cả đều thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của triều đình trong việc đổi mới đất nước. Đáng chú ý, triều đình đã chủ động mời các chuyên gia nước ngoài đến Việt Nam để đào tạo đội ngũ kỹ thuật, tiếp thu những công nghệ tiên tiến nhất thời bấy giờ.
Không chỉ dừng lại ở những nỗ lực ban đầu, cuốn sách còn dành riêng các chương để phân tích sâu về sự phát triển của các ngành công nghiệp then chốt. Ngành khai mỏ được chú trọng với việc khai thác các mỏ quặng quan trọng như mỏ than Nông Sơn, mỏ đồng Phú Yên. Trong đó, mỏ than Nông Sơn đã trở thành mỏ than lớn nhất Đông Dương, đóng góp đáng kể vào ngân sách quốc gia và thúc đẩy kinh tế địa phương. Ngành công nghiệp chế biến nông sản cũng ghi nhận những bước tiến đáng kể với sự ra đời của các xưởng chế biến đường, rượu, dầu ăn. Đặc biệt, ngành công nghiệp đường được đầu tư mạnh mẽ với việc xây dựng những nhà máy quy mô lớn ở Bến Tre và Hà Tiên. Bên cạnh đó, ngành công nghiệp chế tạo cũng được quan tâm phát triển, thể hiện qua việc xây dựng các xưởng sản xuất vũ khí, đóng tàu, sản xuất thuốc súng và đúc tiền. Xưởng đóng tàu Hải Phòng đã đạt được thành tựu đáng tự hào khi đóng được tàu chiến, tàu buôn có chất lượng sánh ngang với các nước phát triển trong khu vực.
Phần cuối cuốn sách, tác giả Nguyễn Khoa Chiêm đã khái quát những thành quả và ý nghĩa lịch sử của quá trình công nghiệp hóa non trẻ dưới thời nhà Nguyễn. Mặc dù còn gặp nhiều hạn chế và khó khăn, nhưng những nỗ lực tiên phong này đã đặt những viên gạch đầu tiên cho sự nghiệp công nghiệp hóa của đất nước, tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển sau này. “Nam Triều Công Nghiệp Diễn Chí” là một công trình nghiên cứu có giá trị, giúp người đọc hiểu rõ hơn về một giai đoạn lịch sử chuyển mình quan trọng của Việt Nam. Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách đến quý độc giả.
