Cuốn sách “Hải Thượng Lãn Ông” của tác giả Nguyễn Văn Minh đưa chúng ta đến với cuộc đời và sự nghiệp của danh y Lê Hữu Trác, một bậc thầy y học lỗi lạc của Việt Nam. Lê Hữu Trác, hay còn được biết đến với các bút hiệu Quế Hiên, Thảo Am, Lãn Ông, sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng tại thôn Bàu Thượng, xã Tĩnh Diệm, huyện Hương Sơn, nay thuộc tỉnh Hà Tĩnh. Tuổi trẻ của ông gắn liền với việc học tập, nung nấu ý chí nối nghiệp cha ông trên con đường khoa cử. Tuy nhiên, giữa thời cuộc loạn lạc, chứng kiến bao đau thương mất mát do chiến tranh gây ra, Lê Hữu Trác nhận ra sự thối nát của xã hội và quyết định từ bỏ binh nghiệp, tìm kiếm một lý tưởng sống mới.
Năm 1746, ông trở về quê hương, lấy cớ chăm sóc mẹ già và cháu nhỏ để lui về ở ẩn, chuyên tâm nghiên cứu y học. Với trí tuệ uyên bác và lòng nhân ái sâu sắc, Lê Hữu Trác đã cống hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệp chữa bệnh cứu người. Ông không chỉ kế thừa tinh hoa y học Trung Hoa mà còn sáng tạo, vận dụng linh hoạt vào điều kiện khí hậu và thể trạng của người Việt. Các tác phẩm của ông, trải dài từ lý luận y học đến thực hành chữa bệnh, đều thể hiện sự am hiểu sâu rộng và kinh nghiệm thực tiễn phong phú.
Hệ thống tác phẩm đồ sộ của Hải Thượng Lãn Ông bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau trong y học. Từ những luận thuyết chuyên sâu về nguyên lý âm dương, ngũ hành như “Huyền Tẩn Phát Vi”, “Khôn Hóa Thái Chân” đến những cuốn sách chuyên về điều trị các chứng bệnh cụ thể như “Ngoại Cảm Thông Trị”, “Bách Bệnh Cơ Yếu”, “Phụ Đạo Xán Nhiên”, “Ấu Ấu Tu Tri”… Mỗi tác phẩm đều là kết tinh của sự nghiên cứu tỉ mỉ, phân tích logic và thực nghiệm lâm sàng, kết hợp hài hòa giữa lý luận và thực tiễn. Đặc biệt, với sự nhạy bén và tinh thần thực tiễn, Lê Hữu Trác đã nhận thấy sự khác biệt về bệnh lý giữa người Việt và người Trung Hoa, từ đó mạnh dạn sử dụng thuốc Nam trong điều trị, thể hiện rõ nét trong các cuốn “Lĩnh Nam Bản Thảo”, “Bách Gia Trân Tàng” và “Hành Giản Trân Nhu”. Ông cũng là người đầu tiên khẳng định “Lĩnh Nam không có thương hàn” và đã lập ra nhiều phương thang mới ghi chép trong cuốn “Ngoại Cảm Thông Trị”. Hai cuốn “Dương Án” và “Âm Án” ghi lại những kinh nghiệm quý báu của ông trong quá trình chữa bệnh, phân tích tỉ mỉ những ca bệnh thành công và cả những trường hợp thất bại, là nguồn tư liệu vô giá cho các thế hệ thầy thuốc sau này. “Châu Ngọc Cách Ngôn” lại là những lời khuyên, những căn dặn tâm huyết về chẩn đoán và điều trị, giúp người đọc tránh được những sai lầm tai hại trong y học.
Cuộc đời và sự nghiệp của Hải Thượng Lãn Ông đã để lại những ảnh hưởng sâu rộng đối với nền y học cổ truyền Việt Nam, không chỉ về mặt chuyên môn mà còn cả về y đức. Cuốn sách “Hải Thượng Lãn Ông” của Nguyễn Văn Minh chính là một lời tri ân sâu sắc đến vị danh y tài ba, đức độ, đồng thời là nguồn cảm hứng vô tận cho những ai quan tâm đến y học cổ truyền và lịch sử y học Việt Nam.
