“Giải Phẫu Cái Tự Ngã: Cá Nhân Chọi Với Xã Hội” của Takeo Doi, xuất bản lần đầu năm 1971, là một tác phẩm kinh điển khai phá chiều sâu tâm lý và văn hóa Nhật Bản. Cuốn sách đào sâu vào bản chất của “cái tự ngã” trong bối cảnh xã hội Nhật Bản, phân tích sự tương tác phức tạp giữa cá nhân và tập thể, làm sáng tỏ những nét đặc trưng trong tính cách và hành vi của người Nhật.
Khác với quan niệm về một “cái tôi” độc lập, tự chủ thường thấy ở phương Tây, Doi lập luận rằng “cái tự ngã” trong văn hóa Nhật Bản luôn tồn tại trong mối quan hệ tương hỗ với xã hội. Nó không phải một thực thể tách biệt mà được định hình, nuôi dưỡng và chi phối bởi mạng lưới quan hệ xung quanh. Sự tự nhận thức của cá nhân luôn gắn liền với ý thức về vị trí của mình trong cộng đồng, dẫn đến việc người Nhật đề cao sự hòa hợp, tránh xung đột và ưu tiên lợi ích tập thể hơn khẳng định cá nhân. Xu hướng sử dụng đại từ “chúng ta” thay vì “tôi” chính là một minh chứng rõ nét cho lối tư duy này.
Một đặc điểm quan trọng khác được Doi phân tích là việc người Nhật thường nhìn nhận bản thân qua lăng kính của người khác. Ngay từ nhỏ, trẻ em đã được dạy dỗ để ý thức đến hình ảnh của mình trong mắt mọi người, từ đó hình thành nên sự coi trọng “mặt mũi” và danh dự xã hội. Điều này lý giải tại sao người Nhật thường né tránh những hành động có thể gây mất lòng người khác, ngay cả khi hành động đó đúng đắn. Trong khi văn hóa phương Tây đề cao sự thể hiện cá nhân, thì văn hóa Nhật Bản lại đặt nặng sự hòa hợp, nhượng bộ và trung thành với cộng đồng.
Doi tiếp tục đào sâu vào ảnh hưởng của “cái tự ngã” lên các mối quan hệ xã hội trong gia đình, trường học và nơi làm việc. Trong gia đình Nhật Bản, trẻ em được dạy phải biết nhường nhịn, tuân theo ý kiến của cha mẹ và anh chị, sự khẳng định cá nhân thường bị xem nhẹ. Cảm xúc cá nhân cũng thường được che giấu để duy trì bầu không khí hòa thuận. Hệ thống giáo dục Nhật Bản đề cao tính kỷ luật và tôn trọng cấp bậc, học sinh được khuyến khích chấp nhận ý kiến chung của tập thể, hạn chế cạnh tranh cá nhân. Tương tự, tại nơi làm việc, người Nhật thường đặt lợi ích công ty lên trên quyền lợi cá nhân, sẵn sàng hy sinh vì mục tiêu chung.
“Giải Phẫu Cái Tự Ngã: Cá Nhân Chọi Với Xã Hội” không chỉ là một nghiên cứu sâu sắc về văn hóa Nhật Bản mà còn là một tác phẩm mang tính nhân văn sâu sắc, giúp độc giả thấu hiểu hơn về sự đa dạng trong cách thức con người xây dựng “cái tôi” và tương tác với thế giới xung quanh. Cuốn sách mời gọi bạn đọc khám phá một góc nhìn khác biệt về mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, đồng thời cung cấp những hiểu biết quý báu về văn hóa và con người Nhật Bản.
