Richard Dawkins, với cuốn sách “Gen Vị Kỷ” xuất bản lần đầu năm 1976, đã tạo nên một cuộc cách mạng tư duy trong lĩnh vực sinh học tiến hóa. Cuốn sách thách thức quan niệm truyền thống về chọn lọc tự nhiên, đặt gen, chứ không phải cá thể, làm trung tâm của quá trình tiến hóa. Dawkins lập luận rằng gen, với khả năng tự sao chép và truyền đạt thông tin di truyền qua các thế hệ, chính là đơn vị cơ bản chịu tác động của chọn lọc tự nhiên. Mục tiêu tối thượng của mỗi gen là tối đa hóa khả năng sao chép của chính nó, bất kể ảnh hưởng đến cá thể mang nó là tích cực hay tiêu cực.
Quan điểm “gen vị kỷ” này được Dawkins minh họa bằng hàng loạt ví dụ sinh học thuyết phục. Từ những hành vi tưởng chừng như vị tha ở động vật, cho đến sự phát triển của các bệnh ung thư, Dawkins đều lý giải dưới góc nhìn của gen. Ông chỉ ra rằng ngay cả những hành vi gây hại cho cá thể vẫn có thể được duy trì nếu chúng góp phần vào sự lan truyền của gen. Ví dụ, gen ung thư có thể thúc đẩy sự phát triển của khối u, gây hại cho cơ thể vật chủ, nhưng đồng thời cũng tạo điều kiện cho sự sao chép và lây lan của chính nó. Tương tự, sự kháng thuốc kháng sinh ở vi khuẩn cũng là minh chứng cho khả năng thích nghi và tồn tại của gen, bất chấp hậu quả đối với cá thể vi khuẩn.
Dawkins cũng phân biệt rõ ràng giữa chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo. Chọn lọc tự nhiên là quá trình diễn ra tự phát trong môi trường tự nhiên, nơi các gen cạnh tranh để tồn tại và sao chép. Ngược lại, chọn lọc nhân tạo là sự can thiệp có chủ ý của con người vào quá trình tiến hóa, nhằm tạo ra những sinh vật có đặc điểm mong muốn.
Một khái niệm quan trọng khác được Dawkins giới thiệu là “nhóm gen khoang” (gene complex). Khái niệm này cho thấy các gen không chỉ cạnh tranh mà còn có thể hợp tác với nhau để cùng tồn tại và phát triển. Các gen trong một nhóm có thể chia sẻ lợi ích chung bằng cách đóng góp vào sự phát triển của cá thể, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho sự sao chép của tất cả các gen trong nhóm.
“Gen Vị Kỷ” không chỉ là một công trình khoa học đột phá mà còn là một tác phẩm phổ biến khoa học xuất sắc. Bằng lối viết rõ ràng, mạch lạc và giàu hình ảnh, Dawkins đã đưa những khái niệm phức tạp của sinh học tiến hóa đến gần hơn với công chúng. Cuốn sách đặt ra những câu hỏi căn bản về bản chất của sự sống, về vai trò của gen trong tiến hóa và về mối quan hệ giữa gen và cá thể. “Gen Vị Kỷ” là một cuốn sách không thể bỏ qua đối với bất kỳ ai quan tâm đến sinh học, tiến hóa và bản chất của sự sống. Độc giả sẽ được dẫn dắt vào một hành trình khám phá thế giới bí ẩn của gen, từ đó có cái nhìn sâu sắc hơn về sự sống và tiến hóa trên Trái Đất.
