Jared Diamond đưa chúng ta vào một cuộc hành trình khám phá lịch sử nhân loại đầy mê hoặc trong cuốn sách “Thế Giới Cho Đến Ngày Hôm Qua” xuất bản năm 1997. Ông so sánh và phân tích sự thăng trầm của các nền văn minh trên toàn cầu, từ thuở sơ khai đến thời kỳ thực dân châu Âu bành trướng, tìm kiếm lời giải đáp cho câu hỏi then chốt: Tại sao một số nền văn minh vươn lên hùng mạnh, trong khi số khác lại suy tàn và biến mất?
Diamond lập luận rằng sự phát triển của một nền văn minh được quyết định bởi nhiều yếu tố đan xen, bao gồm điều kiện tự nhiên, công nghệ, cấu trúc chính trị và xã hội. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh vai trò then chốt của môi trường sống và nguồn tài nguyên. Một môi trường thuận lợi, giàu tài nguyên sẽ là bệ phóng cho sự phát triển vượt bậc, trong khi sự khan hiếm tài nguyên và môi trường khắc nghiệt có thể dẫn đến sự suy vong.
Để minh chứng cho luận điểm này, Diamond phân tích và so sánh các nền văn minh lớn trên thế giới, từ Hy Lạp, La Mã, Trung Quốc, Ấn Độ, Ai Cập cho đến Mexico và Peru. Ông chỉ ra rằng những đế chế hùng mạnh như Hy Lạp, La Mã và Trung Quốc đều được hưởng lợi từ vị trí địa lý thuận lợi, khí hậu ôn hòa và nguồn tài nguyên phong phú. Ngược lại, những nền văn minh như Ai Cập, Mexico và Peru phải đối mặt với những thách thức đáng kể từ môi trường sống và sự hạn chế về tài nguyên.
Trung Quốc, một trong những nền văn minh lâu đời và liên tục nhất trên thế giới, được Diamond đánh giá cao. Ông cho rằng sự trù phú của sông Dương Tử và sông Hoàng Hà, cùng với sự phát triển sớm của nông nghiệp lúa nước và kỹ thuật canh tác tiên tiến, đã tạo điều kiện cho Trung Quốc duy trì một dân số đông đảo và phát triển bền vững qua hàng ngàn năm. Tuy nhiên, Diamond cũng chỉ ra những hạn chế của nền văn minh này. Nho giáo, với sự đề cao trật tự xã hội hơn sáng tạo và khám phá, được cho là một trong những nguyên nhân khiến khoa học công nghệ Trung Quốc không phát triển mạnh mẽ như châu Âu. Thêm vào đó, sự tập trung quyền lực vào triều đình cũng hạn chế sự sáng tạo cá nhân và kìm hãm đổi mới.
Ai Cập cổ đại, một nền văn minh rực rỡ bên bờ sông Nile, cũng được Diamond phân tích sâu sắc. Dù sông Nile là nguồn sống của người Ai Cập, nó cũng đồng thời mang đến những thách thức riêng. Sự phụ thuộc vào con sông này khiến Ai Cập dễ bị tổn thương trước những biến động của tự nhiên.
“Thế Giới Cho Đến Ngày Hôm Qua” là một tác phẩm đồ sộ và sâu sắc, mở ra những góc nhìn mới mẻ về lịch sử nhân loại. Cuốn sách mời gọi độc giả cùng Jared Diamond khám phá hành trình phát triển của các nền văn minh, từ đó rút ra những bài học quý giá cho hiện tại và tương lai.