“Tại sao các quốc gia thất bại?” là câu hỏi hóc búa đã ám ảnh các học giả hàng thế kỷ. Sự phân hóa sâu sắc giữa giàu nghèo, khỏe mạnh và bệnh tật, no đủ và đói kém trên thế giới bắt nguồn từ đâu? Liệu văn hóa, khí hậu, địa lý hay sự thiếu hiểu biết về chính sách kinh tế là câu trả lời? Daron Acemoğlu và James A. Robinson, trong cuốn sách cùng tên, đã đưa ra một lời giải đáp dứt khoát: Không phải bất kỳ yếu tố nào kể trên, mà chính những thể chế kinh tế và chính trị do con người tạo ra mới là nhân tố quyết định sự thành bại của một quốc gia.
Sự tương phản rõ nét giữa Botswana – một trong những quốc gia tăng trưởng nhanh nhất thế giới, và những quốc gia châu Phi khác chìm trong nghèo đói và bất ổn như Zimbabwe, Congo, Sierra Leone đã minh chứng cho luận điểm này. Một ví dụ điển hình khác là sự khác biệt đến kinh ngạc giữa hai miền Triều Tiên. Cùng chung một dân tộc, nhưng trong khi người dân Bắc Triều Tiên thuộc nhóm nghèo nhất thế giới, thì người dân Nam Triều Tiên lại nằm trong nhóm giàu có nhất. Sự thịnh vượng của miền Nam đến từ một xã hội khuyến khích đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện cho mọi người nắm bắt cơ hội kinh tế, và một chính phủ có trách nhiệm giải trình trước người dân. Ngược lại, miền Bắc chìm trong đói nghèo và đàn áp chính trị dưới một hệ thống thể chế hoàn toàn khác biệt. Chính hệ thống chính trị đã tạo ra những quỹ đạo thể chế khác nhau, dẫn đến hai số phận trái ngược.
Dựa trên 15 năm nghiên cứu chuyên sâu, Acemoğlu và Robinson đã phân tích những bằng chứng lịch sử đồ sộ từ Đế chế La Mã, các thành bang Maya, Venice thời Trung cổ, Liên Xô, châu Mỹ La-tinh, Anh, châu Âu, Hoa Kỳ và châu Phi để xây dựng một lý thuyết mới về kinh tế chính trị. Lý thuyết này cung cấp một lăng kính mới để nhìn nhận những vấn đề nóng bỏng của thế giới đương đại, chẳng hạn như: Liệu Trung Quốc, với mô hình tăng trưởng chuyên quyền, có thể tiếp tục duy trì tốc độ phát triển thần kỳ và vượt mặt phương Tây? Liệu thời hoàng kim của Hoa Kỳ đã qua, và quốc gia này đang trượt vào vòng xoáy làm giàu cho một nhóm thiểu số? Con đường nào hiệu quả nhất để giải cứu hàng triệu người khỏi đói nghèo, liệu lòng nhân đạo của các nước phương Tây có đủ hay cần những bài học sâu sắc từ lý thuyết về thể chế của Acemoğlu và Robinson?
Cuốn sách “Tại sao các quốc gia thất bại” hứa hẹn sẽ thay đổi cách chúng ta nhìn nhận và thấu hiểu thế giới. Tác giả Daron Acemoğlu là Giáo sư Kinh tế học tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) và từng được trao Huân chương John Bates Clark, giải thưởng danh giá dành cho những nhà kinh tế học dưới 40 tuổi có đóng góp xuất sắc. Đồng tác giả James A. Robinson là Giáo sư Chính phủ tại Đại học Harvard, một chuyên gia hàng đầu thế giới về châu Mỹ La-tinh và châu Phi, với kinh nghiệm làm việc thực tiễn tại Botswana, Mauritius, Sierra Leone và Nam Phi.
Cuốn sách đã nhận được sự tán dương nhiệt liệt từ các chuyên gia hàng đầu. Steven Levitt, đồng tác giả của “Kinh tế học hài hước”, gọi đây là một cuốn sách tuyệt diệu, một sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lịch sử, khoa học chính trị và kinh tế học, sẽ thay đổi cách chúng ta tư duy về phát triển kinh tế. Jared Diamond, tác giả của “Súng, vi trùng và thép” và “Sụp đổ”, ca ngợi cuốn sách vì tính hấp dẫn và dễ đọc, với những câu chuyện thú vị. Niall Ferguson, tác giả của “Đồng tiền lên ngôi”, cho rằng cuốn sách đưa ra một kết luận lạc quan về sự sụp đổ tất yếu của các thể chế chuyên quyền. George Akerlof, chủ nhân giải Nobel Kinh tế năm 2001, so sánh tác phẩm này với “Sự thịnh vượng của các quốc gia” của Adam Smith, dự đoán nó sẽ vẫn còn được đọc sau hai thế kỷ nữa. Charles C. Mann, tác giả của “1491” và “1493”, đánh giá đây là một cuốn sách xuất sắc, vừa làm sáng tỏ quá khứ vừa cung cấp một cách nhìn mới về hiện tại.
