“Bộ Sưu Tập Sử Liệu Pháp Xâm Lược Việt Nam 1847-1887” của Đông Hào mang đến cho người đọc một khám phá độc đáo về lịch sử Việt Nam thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp thông qua tác phẩm chép tay “Dương Sự Thủy Mạt” của Hoàng Hải (1962). Bản thảo quý giá này, tuy không rõ tác giả ban đầu và chứa nhiều chữ viết thảo khó đọc, lại mở ra cánh cửa bước vào cuộc sống và những thử thách cam go mà dân tộc Việt Nam phải đối mặt dưới ách đô hộ của thực dân Pháp.
“Dương Sự Thủy Mạt” bắt đầu hành trình lịch sử từ năm 1847, ghi lại sự kiện thuyền Tây lần đầu tiên xuất hiện trên vùng biển Việt Nam. Tác phẩm tiếp tục dẫn dắt người đọc qua những biến cố quan trọng dưới triều vua Tự Đức, đặc biệt là cuộc tấn công tái chiếm Đà Nẵng của quân Pháp. Từng trang viết là những mảnh ghép lịch sử sống động, từ việc thành lập trường học dạy tiếng Pháp đến những cuộc đàm phán hòa bình đầy căng thẳng, cùng sự mất mát đau thương của các thành phố trọng yếu như Gia Định và Vĩnh Long.
Giá trị của “Dương Sự Thủy Mạt” không chỉ nằm ở việc ghi chép các sự kiện lịch sử, mà còn ở cái nhìn chân thực và gần gũi về văn hóa, xã hội đương thời. Chính lối hành văn mộc mạc, đôi khi sai sót về chính tả và chấm câu, lại vô tình tạo nên sức hút đặc biệt, phản ánh trung thực tâm trạng và bối cảnh của thời đại. Tác phẩm không tô vẽ hay lý tưởng hóa lịch sử, mà phơi bày một bức tranh toàn diện, đa chiều về cuộc sống của người dân Việt Nam trong giai đoạn đầy biến động.
Đặc biệt, bản chép tay này còn lưu giữ hai bản điều ước được dịch sang chữ Hán giữa triều đình Huế và Pháp ký kết năm 1874. Đây là những tư liệu lịch sử vô cùng quan trọng, hé lộ những điều khoản mà Việt Nam buộc phải chấp nhận sau những thất bại trên chiến trường, bao gồm việc nhượng bộ lãnh thổ và chịu sự kiểm soát của Pháp. Qua đó, người đọc có thể hiểu rõ hơn về những hy sinh và mất mát mà dân tộc đã phải gánh chịu.
Mặc dù đã được hiệu đính kỹ lưỡng, “Dương Sự Thủy Mạt” vẫn còn lưu giữ những nét “thô mộc” ban đầu, khiến nó trở thành một nguồn sử liệu vừa quý giá vừa độc đáo. Việc nghiên cứu và đánh giá tác phẩm này không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về quá khứ, mà còn mở ra những góc nhìn mới về sức sống mãnh liệt, khả năng thích nghi và tinh thần kiên cường của dân tộc Việt Nam trước những thử thách lịch sử. “Dương Sự Thủy Mạt” không đơn thuần là một cuốn sách lịch sử, mà là một bản hùng ca về sự sinh tồn và tinh thần bất khuất của một dân tộc trong thời kỳ đen tối.
