“Trông Giòng Sông Vị – Văn Chương Và Thân Thế Trần Tế Xương” của tác giả Trần Thanh Mại là một công trình nghiên cứu toàn diện, đưa người đọc vào hành trình khám phá cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Trần Tế Xương. Không chỉ đơn thuần là tiểu sử, cuốn sách là bức tranh chân dung sống động được khắc họa tỉ mỉ từ những chi tiết nhỏ nhất về thân thế, gia cảnh, quá trình trưởng thành và đặc biệt là hành trình văn chương đầy cảm xúc của ông.
Cuốn sách mở ra bằng việc lần giở cội nguồn gia đình Trần Tế Xương, một gia đình Nho học truyền thống tại làng Vĩnh Xương, huyện Từ Liêm, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Người cha, cụ Trần Văn Lý, là một nhà Nho yêu nước, từng tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục. Chính nền tảng gia đình thấm đẫm tinh thần Nho giáo và lòng yêu nước đã hun đúc nên nhân cách và tư tưởng của Trần Tế Xương ngay từ thuở ấu thơ.
Tác giả Trần Thanh Mại tỉ mỉ tái hiện những năm tháng tuổi thơ của Trần Tế Xương, từ những bài học vỡ lòng về thư pháp, lối làm thơ theo phong cách cổ thi dưới sự dìu dắt của người cha, cho đến bước ngoặt quan trọng khi ông đỗ Cử nhân năm 14 tuổi (khoa Canh Tuất 1910) dưới triều vua Duy Tân. Hành trình học tập của ông tiếp tục với chương trình Đông Kinh Nghĩa Thục do Phan Chu Trinh sáng lập – một cái nôi đào tạo những nhân tài yêu nước, nơi đã thắp lên ngọn lửa cách mạng và lòng yêu nước mãnh liệt trong tâm hồn Trần Tế Xương.
Sự nghiệp văn chương của Trần Tế Xương được tác giả phân tích sâu sắc qua từng giai đoạn sáng tác. Từ những vần thơ cổ thi thuở ban đầu, bút lực của ông dần chuyển mình mạnh mẽ, mang đậm tính chất yêu nước, ca ngợi tinh thần dân tộc và chống Pháp sau Hiệp ước Patenotre năm 1930. Những tác phẩm tiêu biểu như “Khóc máu”, “Tiếng sông nghẹn ngào”… vang vọng nỗi đau mất nước, khơi dậy tinh thần quật cường trong lòng người dân.
Không dừng lại ở đó, cuốn sách còn theo dấu chân Trần Tế Xương trong giai đoạn sau Cách mạng Tháng Tám 1945, khi ông tiếp tục sáng tác và dấn thân vào hoạt động chính trị, được bầu làm Chủ tịch Hội Văn nghệ Việt Nam. Những năm tháng cuối đời, dù sức khỏe suy giảm, ngọn lửa đam mê văn chương và tình yêu đất nước vẫn cháy sáng trong ông cho đến khi qua đời năm 1952 tại Hà Nội, hưởng thọ 62 tuổi.
Điểm đặc biệt của “Trông Giòng Sông Vị” chính là việc tác giả Trần Thanh Mại đã dày công nghiên cứu, trích dẫn nhiều tư liệu quý giá từ gia đình, học trò của Trần Tế Xương, giúp làm sáng tỏ những góc khuất trong cuộc đời và con người nhà thơ. Chính những chi tiết chân thực và sống động này đã góp phần tạo nên sức hút mạnh mẽ cho cuốn sách, đưa độc giả đến gần hơn với chân dung một nhà thơ yêu nước kiệt xuất.
“Trông Giòng Sông Vị – Văn Chương Và Thân Thế Trần Tế Xương” không chỉ là một công trình nghiên cứu có giá trị về lịch sử văn học Việt Nam, mà còn là lời tri ân sâu sắc đến một tâm hồn thi sĩ yêu nước nồng nàn. Cuốn sách xứng đáng là một bữa tiệc tinh thần dành cho những ai muốn tìm hiểu và khám phá sâu hơn về cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ Trần Tế Xương.
