Paris, thành phố của tình yêu và ánh sáng, cũng là nơi ẩn chứa những câu chuyện tình buồn da diết, chìm khuất trong màn sương ký ức. “Một Gánh Xiếc Qua” của Patrick Modiano, tác giả Nobel Văn học, là một câu chuyện như thế. Độc giả có thể quên tên nhân vật, nhưng sẽ khó lòng quên được dư vị buồn man mác, tinh tế mà cuốn sách để lại. Modiano không đòi hỏi người đọc quá nhiều, ông chỉ đơn giản mở ra một thế giới huyền hoặc của tuổi trẻ, với những hoang mang, can đảm, niềm đau và cả những hân hoan tràn ngập. Ngay cả nỗi buồn, trong văn chương của Modiano, cũng nhẹ nhàng như sắp bay đi mất.
“Một Gánh Xiếc Qua” như một chương nhạc da diết trong bản trường ca về Paris, cùng với “Ở Quán Cà Phê Của Tuổi Trẻ Lạc Lối” và “Từ Thăm Thẳm Lãng Quên”. Câu chuyện kể về mối tình ngắn ngủi, chỉ vỏn vẹn năm ngày của chàng trai trẻ Obligado và cô gái bí ẩn Gisèle trong tháng 11 năm 1963 tại Paris. Một câu chuyện tình đơn giản đến mức khó hiểu, bắt đầu chóng vánh và kết thúc cũng bất ngờ không kém. Tình yêu của họ chân thành, nhưng cũng đầy những lời nói dối, khiến người đọc không khỏi băn khoăn liệu họ có thực sự yêu nhau. 162 trang sách khép lại với một cái kết dang dở, để lại trong lòng người đọc vô vàn câu hỏi.
Ta bước vào câu chuyện cùng Obligado, lắng nghe anh kể về Gisèle, một cô gái xinh đẹp với quá khứ bí ẩn và dự định sang Rome bắt đầu cuộc sống mới. Gisèle dẫn dắt Obligado và người đọc vào một mê cung của những câu hỏi về thân phận thực sự của nàng, về những con người bí ẩn xuất hiện rồi biến mất trong đời nàng. Ban đầu, ta tưởng chừng tác giả đang dẫn dắt chúng ta vào một cuộc truy tìm danh tính, nhưng khi sự thật dần hé lộ, thì câu chuyện tình cũng đã đi đến hồi kết. Patrick Modiano chỉ hé lộ đôi chút về quá khứ của Gisèle, để lại cho người đọc một kết thúc mở, đầy bàng hoàng và khó tả. Phải chăng ông chỉ muốn mượn lời Obligado để kể một câu chuyện ngắn ngủi, hay ông đang cố tình tạo ra một mê cung để người đọc tự tìm lối ra?
Mê cung ấy bắt đầu từ văn phòng cảnh sát, nơi Obligado và Gisèle gặp nhau lần đầu, trải dài qua năm ngày yêu đương cuồng nhiệt và kết thúc tại một khách sạn. Người đọc được tự do lựa chọn con đường của riêng mình trong mê cung đó, và mỗi con đường sẽ dẫn đến một cách hiểu khác nhau về câu chuyện. Năm ngày của Obligado và Gisèle có thể là năm ngày của tình yêu, cũng có thể là năm ngày thay đổi tâm hồn của hai nhân vật, năm ngày Obligado quyết định ở lại Paris thay vì trốn chạy quá khứ, hay năm ngày một cô gái như Gisèle được nếm trải hạnh phúc thực sự. Chính sự đơn giản trong cốt truyện đã tạo nên sức hấp dẫn của “Một Gánh Xiếc Qua”, cho phép người đọc tự “phức tạp hóa” mọi thứ theo cách hiểu của riêng mình.
Nhưng mê cung của Modiano lại quá ngắn. Đúng lúc cao trào, khi những dự định về một cuộc sống mới sắp thành hiện thực, thì câu chuyện đột ngột kết thúc. Một cái kết không có hậu, khiến người đọc nghẹn ngào trong cảm xúc khó tả và sự ngạc nhiên tột độ. Gisèle rời bỏ cuộc tình năm ngày, để lại trong Obligado những ký ức tươi đẹp và rõ ràng đến hàng chục năm sau. Còn người đọc, dù đa cảm đến mấy cũng không thể rơi nước mắt, bởi câu chuyện đã kết thúc trước khi họ được chứng kiến một tình yêu viên mãn. Tại sao Modiano lại làm như vậy? Ông đã xây dựng một câu chuyện tình đẹp, để rồi bóp nát nó ngay trước khoảnh khắc hạnh phúc.
Đó chính là tài năng của Patrick Modiano. Ông khéo léo cài cắm những dự cảm về sự chia ly thông qua những lo lắng của Obligado, khiến người đọc cũng nơm nớp sợ hãi Gisèle sẽ biến mất. Ông sử dụng lời kể của Obligado ở thì hiện tại, xen lẫn với quá khứ, như một cách báo trước về sự ra đi của Gisèle. Và rồi, khi đọc đến những dòng chữ cuối cùng, ta mới hiểu ra lý do chia tay và câu trả lời cho những băn khoăn trước đó. Ta đã rơi vào bẫy của Modiano, một cái bẫy tài tình đến mức người đọc cứ thế bước thẳng vào mà không hề hay biết.
Tuy nhiên, đó mới chỉ là bề nổi của “Một Gánh Xiếc Qua”. Ẩn sâu bên dưới cốt truyện đơn giản là những tầng ý nghĩa sâu sắc về mối quan hệ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, về lý do Obligado ở lại Paris, về tên thật của Obligado và Gisèle. “Một Gánh Xiếc Qua” là một mê cung đầy bí ẩn, chờ đợi người đọc tự mình khám phá và tìm ra ý nghĩa riêng cho bản thân. Bởi đó chính là tài năng của Patrick Modiano: tạo ra một cuốn sách giản đơn để người đọc tự bồi đắp bằng những suy nghĩ của riêng mình.
