“Quê Người” của nhà văn Tô Hoài là một tác phẩm đặc biệt trong kho tàng văn học Việt Nam, thu hút cả độc giả trẻ lẫn độc giả lớn tuổi. Khác với những tác phẩm nổi tiếng khác của ông như “Dế Mèn Phiêu Lưu Ký”, “Vợ Chồng A Phủ” hay “Cứu Đất Cứu Mương”, “Quê Người” khắc họa một bức tranh quê hương đượm buồn trong thời kỳ bị chiếm đóng, nơi những con người chất phác phải đối mặt với nghèo đói và ly tán. Tô Hoài, với sự cẩn trọng và tỉ mỉ vốn có, đã dệt nên một câu chuyện đầy cảm xúc và chân thực về cuộc sống thời chiến.
Tác phẩm là một phần của bộ ba tiểu thuyết gồm “Quê Người”, “Mười Năm” và “Quê Nhà”, mỗi cuốn sách là một lát cắt khác nhau về cùng một vùng đất, gắn kết với nhau bởi dòng chảy lịch sử và xã hội. “Quê Người” đưa ta đến với những vùng quê Hà Nội đầy bi thương, nơi người dân phải tha hương cầu thực, chịu cảnh “đất khách quê người”. Tô Hoài đã khéo léo lồng ghép tâm tư và cảm xúc sâu lắng của mình vào từng trang viết, mang đến cho người đọc cái nhìn sâu sắc về số phận con người trong thời loạn lạc. Tác phẩm còn mở ra một không gian khác, xa xôi hơn, là những đảo và thuộc địa của Pháp ở ngoài châu Đại Dương, nơi diễn ra cuộc sống đầy khắc nghiệt của những người cu li đồn điền. Chính trong bối cảnh bi kịch này, người dân buộc phải rời xa quê hương để tìm kiếm sự sống, tạo nên một bức tranh đầy xót xa về thân phận con người. Ngôn ngữ giàu cảm xúc và tâm hồn của Tô Hoài đã theo sát sự phát triển của cuộc sống và lịch sử một cách tận tâm, khiến “Quê Người” trở thành một tác phẩm đầy sức ám ảnh, vẫn giữ nguyên giá trị và sức sống sau nửa thế kỷ.
Tiếp nối “Quê Người”, cuốn tiểu thuyết “Mười Năm” (1957) tiếp tục khắc họa cuộc sống và tình hình ở vùng đất này trong giai đoạn 1935-1945, một thời kỳ đầy biến động và ly kỳ. Từ thất bại ban đầu của Pháp trong Chiến tranh thế giới thứ hai đến sự xâm lược của phát xít Nhật, Đông Dương chìm trong áp bức, bóc lột và nạn đói kinh hoàng. Giữa những khó khăn chồng chất, lá cờ nghĩa của cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Nhật đã được Đảng Cộng sản Đông Dương giương cao, dẫn dắt toàn dân tộc bước vào cuộc đấu tranh giành độc lập. “Mười Năm” chính là câu chuyện về quá trình chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa, đỉnh cao là Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, việc nhìn nhận lại những giá trị tinh thần và ý nghĩa đặc biệt trong bộ ba tác phẩm “Quê Nhà”, “Quê Người” và “Mười Năm” của Tô Hoài càng trở nên cần thiết. Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn xây dựng sau ba mươi năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, những tác phẩm này vẫn giữ nguyên sức lay động, nhắc nhở chúng ta về quá khứ và truyền cảm hứng cho tương lai.
“Quê Người” còn mở ra những lát cắt cuộc sống đời thường đầy chất thơ. Hình ảnh tiếng đàn bầu réo rắt trong đêm tối, ánh trăng len lỏi qua cành dương, hương ngọc lan thoang thoảng, tất cả tạo nên một không gian lãng mạn, trữ tình. Câu chuyện về Hời, chàng trai với cây đàn bầu và tình cảm dành cho cô Ngây, người con gái cần mẫn bên khung cửi, hứa hẹn những tình tiết cảm động và sâu lắng. Tô Hoài đã khéo léo đan cài những chi tiết nhỏ nhặt của cuộc sống vào câu chuyện, tạo nên một bức tranh chân thực và gần gũi.
