Konstantin Paustovsky (31/5/1892 – 14/7/1968), một trong những cây bút truyện ngắn xuất sắc nhất của văn học Nga, được biết đến với tâm hồn Nga tuyệt đẹp ẩn sau vẻ ngoài băng giá. Ngọn lửa yêu thương trong tim ông luôn rực cháy, hòa cùng những rung cảm sâu sắc trước vẻ đẹp thiên nhiên và sự hồn hậu của con người, không chỉ ở quê hương Nga mà còn ở khắp những nơi ông đặt chân đến.
Hai tập truyện ngắn “Bông Hồng Vàng” và “Bình Minh Mưa” là món quà quý giá mà Paustovsky dành tặng cho độc giả, đưa ta lạc vào một thế giới êm đềm, nhẹ nhàng và thanh bình của nước Nga trước Thế chiến thứ II. Qua những câu chuyện dung dị về tình cha mẹ, tình yêu đôi lứa, tình làng nghĩa xóm trong các truyện ngắn như “Tuyết”, “Chiếc nhẫn bằng thép”, “Bức điện”, “Trái tim nhút nhát”… Paustovsky bằng lối viết giản dị, trong trẻo, đã khắc họa nên bức tranh cuộc sống bình dị mà lóng lánh chất thơ của con người Nga đầu thế kỷ XX. Những câu chuyện kỳ diệu mà tưởng chừng như chỉ có trong mơ, khiến ta giật mình nhận ra những điều đẹp đẽ, những hạnh phúc giản đơn đã bị lãng quên giữa cuộc sống bộn bề.
Người dịch, Vũ Thư Hiên, đã có một cuộc gặp gỡ định mệnh với Paustovsky trong một đêm đông giá rét năm 1956 tại Moskva. Giữa cơn bão tuyết cuồng nộ, cuốn sách dày cộp bọc simili của Paustovsky như một ngọn đèn sưởi ấm tâm hồn, đưa ông vào một thế giới khác, nơi những nhân vật bước ra từ trang sách, sống động, chân thực với đầy đủ hỉ, nộ, ái, ố. Qua những câu chuyện thường nhật mà lạ lùng, Vũ Thư Hiên như được sống một đoạn đời dài, nhận ra ý nghĩa đích thực của cuộc sống không chỉ đơn thuần là tồn tại mà còn là cảm nhận, rung động.
Paustovsky đã giúp Vũ Thư Hiên và biết bao độc giả khác hiểu hơn về chính mình, về những con người xung quanh, và quan trọng hơn cả là khám phá ra thế giới nội tâm phong phú ẩn chứa trong mỗi người. Mỗi dòng chữ của Paustovsky đều mở ra những điều mới mẻ về thế giới bí ẩn ấy, nhắc nhở chúng ta đừng lười biếng mà hãy quan sát, cảm nhận và trân trọng từng khoảnh khắc, từng vẻ đẹp dù là nhỏ bé nhất. Cũng như Vũ Thư Hiên, sau khi gấp cuốn sách lại, đón ánh bình minh và những bông tuyết tan chảy trên tay, ông chợt nhận ra mình đã bỏ lỡ biết bao điều đẹp đẽ trên những nẻo đường đã qua. Paustovsky như một người bạn, một người thân, bước vào tâm hồn ta, thủ thỉ những câu chuyện tâm tình, để ta thấy lòng mình rộng mở, nhẹ nhàng và thanh thản hơn.
Sinh ra trong một gia đình đông người yêu nghệ thuật tại Moskva năm 1892, Paustovsky sớm trải qua tuổi thơ nay đây mai đó cùng gia đình, rồi tự bươn chải kiếm sống từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Cuộc đời ông là một chuỗi những chuyến đi, những trải nghiệm phong phú từ nghề bán vé xe điện, lái xe, y tá trong Thế chiến I đến phóng viên chiến tranh trong Thế chiến II, và cuối cùng là nhà văn. Ông đi khắp nước Nga, từ những vùng băng tuyết đến những sa mạc nóng bỏng, từ châu Âu đến châu Á, tích lũy chất liệu sống dồi dào cho sự nghiệp văn chương. Những năm tháng phiêu bạt ấy đã được ông ghi lại trong các tác phẩm mang tính hồi ký như “Những Năm Xa Xôi”, “Tuổi Trẻ Không Yên”, “Sự Bắt Đầu Của Thế Kỷ Ta Chưa Biết”.
Văn phong của Paustovsky mang một sắc thái đặc biệt. Đó là sự giao thoa giữa thực và hư, giữa mơ và thực, tạo nên một thế giới vừa sống động, rõ nét, vừa huyền ảo, mơ hồ. Nguyễn Khải từng nhận xét về Paustovsky: “Hình như Paustovsky thích thả sương mù vào truyện của ông ta. Cái đó làm người đọc nhiều lúc tưởng những điều ông ta nói giống như những giấc mơ, để rồi sau khi suy nghĩ kỹ, mới tin là chúng có thật, lúc đó họ mới phát hiện rằng mình đã lớn thêm một chút trong tâm hồn.” Để đạt được điều này, Paustovsky đã dành rất nhiều công sức nghiên cứu, quan sát và sống cùng cuộc sống, chắt lọc những gì tinh túy, đẹp đẽ nhất để đưa lên trang viết. Ông có khả năng nhìn ra những điều phi thường trong những điều bình thường, biến những chi tiết nhỏ nhặt thành những câu chuyện giàu ý nghĩa, khắc họa không chỉ một số phận mà còn cả một thời đại.
Paustovsky tin rằng cái “lạ” bình dị chính là con đường ngắn nhất để thể hiện cái đẹp. Lòng ham mê cái lạ từ thuở thiếu thời đã giúp ông nhìn ra những vẻ đẹp tiềm ẩn mà người khác dễ dàng bỏ qua. Chính điều này đã tạo nên nét độc đáo trong văn phong của ông, dù bản thân ông từng từ bỏ tính chuộng lạ sau khi nhận ra vẻ đẹp đích thực của bầu trời đêm.
“Bông Hồng Vàng”, cuốn sách tâm huyết về nghề văn của Paustovsky, không phải là một cuốn sách dạy viết văn mà là những suy ngẫm sâu sắc về lao động sáng tạo và vai trò của người cầm bút. Cuốn sách được thai nghén từ trước chiến tranh và hoàn thành sau hơn mười năm ấp ủ. Bản dịch tiếng Việt đã lược bỏ hai chương “Ngôn Ngữ Kim Cương” và “Những Cuốn Từ Điển” vì những khó khăn trong việc chuyển ngữ. Vũ Thư Hiên, với tình yêu dành cho Paustovsky, đã nỗ lực hết mình để truyền tải những ý nghĩ tốt đẹp của tác giả đến với độc giả, đồng thời cũng tìm thấy niềm vui và sự thấu hiểu sâu sắc hơn về nghề văn trong quá trình dịch thuật.
