“Dựa Lưng Nỗi Chết” của Phan Nhật Nam, ra đời sau “Ải Trần Gian” (1970), tiếp tục hành trình khám phá đề tài chiến tranh quen thuộc nhưng sâu sắc của tác giả. Qua bảy chương truyện cùng một phần kết độc lập, tác phẩm tái hiện bức tranh chiến tranh Việt Nam khốc liệt đang leo thang, xoáy sâu vào thế giới nội tâm đầy giằng xé của những người đàn ông giữa cơn bão lửa: người lính, trí thức, thanh niên bất mãn và cả những nhà tu hành. Tái bản ở nước ngoài còn có thêm bài tựa của văn sĩ Đào Vũ Anh Hùng, càng làm tăng thêm sức nặng cho tác phẩm.
Cuốn sách không tô hồng chiến tranh, mà phơi bày trần trụi những góc khuất, những mâu thuẫn nội tâm, những câu hỏi day dứt về sự chia rẽ tư tưởng, về khái niệm đối lập và anh hùng. Giữa cảnh tang thương đổ nát, đâu là chỗ đứng cho một con người, cho một nhà tu hành chân chính? Cái chết đau lòng của những nạn nhân của sự chia rẽ tư tưởng càng khiến những câu hỏi đó trở nên nhức nhối.
Lấy bối cảnh cuộc hành quân 78 ngày của ba lính Nhảy Dù trên miền Trung đúng vào dịp Tết Mậu Thân, “Dựa Lưng Nỗi Chết” mở ra những diễn biến đầy kịch tính. Minh và Lạc tranh thủ hai ngày nghỉ phép ở Huế, không ngờ lại rơi vào biến cố Mậu Thân kinh hoàng. Minh về thăm gia đình và dự lễ ăn hỏi của Quỳnh Như, người chị họ. Anh cũng mời Thuấn, đồng đội ở cùng trại, đến chung vui. Tại đây, Quỳnh Như, dù đã đính hôn với Bằng, lại bất ngờ nảy sinh tình cảm với Thuấn, chàng đại úy đến từ miền Bắc. Biết rằng cuộc gặp gỡ này có thể là duy nhất, Thuấn và Quỳnh Như đã cùng nhau trải qua những khoảnh khắc tình yêu ngắn ngủi nhưng mãnh liệt.
Đêm giao thừa, quân miền Bắc bất ngờ tấn công Huế, tiếng súng đạn xé toạc màn đêm yên tĩnh. Minh giúp gia đình Lạc sơ tán, còn mình thì tìm đến nhà Quỳnh Như. Tại đây, Bằng, một giáo viên đang hoàn thành chứng chỉ Triết ở Đại học Huế, đồng thời là thành viên Mặt trận Giải phóng, đã nhận ra tình cảm giữa Quỳnh Như và Thuấn. Gã cũng lợi dụng mối quan hệ với Đại đức Trí Không, một sinh viên triết học, để ép buộc nhà sư dẫn đầu đoàn sinh viên Phật giáo tham gia biểu tình và sử dụng vũ khí trong biến cố Mậu Thân.
Sự có mặt của Minh và Lạc trong nhà Quỳnh Như càng khiến Bằng thêm nghi ngờ. Nhận thấy ý đồ xấu xa của Bằng, Đại đức Trí Không đã ra tay ngăn chặn và giúp Minh cùng gia đình Lạc trốn thoát. Trong khi đó, Thuấn dẫn đội của mình rút lui về sân bay Tây Lộc, nơi diễn ra một trận chiến ác liệt. Khi Minh và Lạc trở về đơn vị, cả hai đều bị thương nặng. Cuối cùng, ba người bạn hội ngộ tại một bệnh viện ở Sài Gòn, mang trên mình những vết thương cả về thể xác lẫn tinh thần, lặng lẽ chờ đợi những ngày sắp tới.
“Dựa Lưng Nỗi Chết” không phải là một bản anh hùng ca hào hùng, mà là một câu chuyện đời thường, trần trụi và đầy ám ảnh về cuộc sống của những người lính giữa chiến tranh. Không có hào quang chiến thắng, chỉ có những lo toan thường nhật, những cuộc nhậu để quên đi nỗi buồn chiến tranh. Giá trị của tác phẩm nằm ở sự chân thực, ở khả năng chạm đến những góc khuất tâm hồn con người trong hoàn cảnh khắc nghiệt. Tác giả không tô vẽ, không hoa mỹ, mà phơi bày tất cả một cách trần trụi, để người đọc có cái nhìn sâu sắc và chân thực hơn về quá khứ.
Đoạn trích tiếp theo, dường như là một phần khác của cuốn sách hoặc một tác phẩm khác, miêu tả tâm trạng u uất và cô đơn của người lính tên Thuấn giữa thành phố Huế. Những dòng suy tư về tháng Mười, về sự giao thoa giữa đau buồn và hạnh phúc, về sự khắc nghiệt và nồng nhiệt, phản ánh tâm trạng mệt mỏi, chán chường của người lính sau những ngày dài hành quân. Hình ảnh người lính ngồi bên ly rượu ven sông, nhìn dòng Đào trôi lặng lẽ, nhớ về quê hương xa xôi, càng làm tăng thêm nỗi cô đơn, trống trải. Huế trong mắt Thuấn là một thành phố đầy mâu thuẫn, vừa e ấp vừa dữ dội, vừa mơ màng vừa u ám. Những cuộc hành quân ngắn ngủi quanh Huế, những cảnh tượng hoang tàn, đổ nát của làng mạc, những con người sống trong hầm tối om, tất cả đều in sâu vào tâm trí Thuấn, tạo nên một nỗi ám ảnh khôn nguôi. Cuối cùng, hình ảnh ba người lính ngồi uống cà phê, lặng lẽ nhìn dòng người qua lại, khép lại đoạn trích trong một không khí trầm buồn, u uất.
