“Giải Trí Đến Chết” của Neil Postman không chỉ là một phân tích sắc bén về ảnh hưởng của truyền hình lên tư duy xã hội Mỹ những năm 80, mà còn là lời cảnh báo đầy tiên tri về nguy cơ của sự tiêu khiển quá mức trong xã hội hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh bùng nổ Internet và mạng xã hội. Postman lập luận rằng, việc lệ thuộc vào giải trí có thể dẫn đến sự đầu độc tư duy, biến những lĩnh vực quan trọng như chính trị, giáo dục, và thậm chí cả tôn giáo, thành công cụ phục vụ nhu cầu giải trí, làm xói mòn khả năng tư duy phản biện và suy nghĩ sâu sắc. Kiến thức và thông tin, thay vì được truyền đạt một cách nghiêm túc và sâu sắc, lại bị hòa lẫn vào dòng chảy giải trí, đánh mất giá trị và ý nghĩa cốt lõi.
Trong thời đại Internet, mạng xã hội và ứng dụng di động phát triển mạnh mẽ, những nội dung giải trí và thuật toán gợi ý nội dung càng tạo ra một làn sóng nghiện ngập tiêu khiển mới. Chúng hoạt động như một loại “ma túy tinh thần”, dễ dàng tiếp cận và gây nghiện hơn cả rượu bia hay ma túy truyền thống bởi tính phổ biến và miễn phí. “Giải Trí Đến Chết” cảnh báo rằng, trong một thời đại của giải trí vô độ, nguy cơ hủy diệt không đến từ kẻ thù bên ngoài hay những nỗi sợ hãi mơ hồ, mà chính là từ sự mê muội và những thú vui tiêu khiển của chính chúng ta. Đây là một lời cảnh báo cấp thiết và ý nghĩa cho xã hội hiện đại, khi chúng ta đang đối mặt với nguy cơ đánh mất sự kiểm soát và khả năng tư duy sâu sắc.
Camille Paglia, một “nhà truyền giáo nhiệt thành của thời đại Hollywood”, từng phản đối bức tranh u ám mà Postman vẽ ra về tương lai truyền thông. Tuy nhiên, thời gian đã chứng minh Postman đúng. Ông đã dự đoán chính xác rằng thế hệ trẻ sẽ thừa hưởng một nền văn hóa truyền thông hỗn loạn, tràn ngập những thứ hào nhoáng giả tạo, những câu chuyện nhạt nhẽo và sự tham lam. Jonathan Yardley của tờ The Washington Post Book World gọi cuốn sách là “tuyệt vời, quyền năng và đặc biệt”, đồng thời cho rằng những lập luận của Postman là “không thể bác bỏ”. The Christian Science Monitor ca ngợi Postman “bắt đầu từ nơi Marshall McLuhan đã dừng lại, xây dựng lập luận bằng nguồn tài liệu của một học giả và sự khôn khéo của một người kể chuyện”. Jonathan Kozol thì nhấn mạnh tính thời sự của cuốn sách và kêu gọi chúng ta “đương đầu với những thử thách mà tầm nhìn tiên tri của ông ấy đặt ra”.
Postman khai thác ý tưởng rằng phương tiện truyền thông không chỉ đơn thuần là công cụ truyền tải thông tin mà còn là những phép ẩn dụ định hình cách chúng ta tư duy và cảm nhận thế giới. Ông lấy ví dụ về Las Vegas, thành phố của giải trí, như một phép ẩn dụ cho xã hội Mỹ đương đại, nơi mọi hình thức giao tiếp, từ chính trị, tôn giáo đến giáo dục và thương mại, đều bị biến thành hình thức kinh doanh giải trí. Sự xuất hiện của các chính trị gia xuất thân từ ngành giải trí, sự chú trọng hình thức của các nhà báo truyền hình, và việc pha trộn yếu tố giải trí vào cả những lĩnh vực nghiêm túc như tôn giáo, đều là minh chứng cho xu hướng “giải trí hóa” đang lan rộng.
Postman lập luận rằng hình thức của phương tiện truyền thông ảnh hưởng sâu sắc đến nội dung được truyền tải. Ông so sánh với tín hiệu khói của người da đỏ, cho rằng hình thức này không phù hợp để truyền đạt những lập luận triết học. Tương tự, truyền hình, với đặc tính hình ảnh, khó có thể truyền tải những tư tưởng chính trị sâu sắc. Ông cũng chỉ ra rằng “tin tức trong ngày” là một sản phẩm của công nghệ, được định hình bởi tốc độ và cách thức lan truyền thông tin.
Cuốn sách tập trung vào sự chuyển đổi từ Thời đại Đọc chữ sang Thời đại Truyền hình, cho rằng sự thay đổi này đã dẫn đến những biến đổi mạnh mẽ trong nội dung và ý nghĩa của giao tiếp. Khi ảnh hưởng của văn bản in giảm dần, các lĩnh vực như chính trị, tôn giáo và giáo dục buộc phải thích nghi với hình thức của truyền hình. Postman đồng tình với McLuhan rằng “phương tiện truyền tải chính là thông điệp”, nhưng ông cho rằng nên hiểu “thông điệp” ở đây như một “phép ẩn dụ” định hình cách chúng ta nhìn nhận thế giới.
Postman dẫn chứng điều răn thứ hai trong Thập giới, cấm tạo hình tượng, để minh họa mối liên hệ giữa hình thức giao tiếp và chất lượng văn hóa. Ông cho rằng Chúa của người Do Thái, tồn tại trong Ngôi Lời, đòi hỏi tư duy trừu tượng ở mức cao nhất, và việc mô tả bằng hình tượng sẽ làm giảm thiểu tính thiêng liêng.
Postman cũng phân tích ảnh hưởng của chữ viết lên tư duy con người, cho rằng chữ viết đã tạo ra một quan niệm mới về tri thức, trí thông minh và cách thức truyền đạt kiến thức. Ông so sánh sự chuyển đổi từ văn hóa truyền miệng sang văn hóa viết với sự chuyển đổi hiện nay từ văn hóa viết sang văn hóa điện tử. Ông nhấn mạnh rằng mỗi công cụ giao tiếp đều mang trong mình một ý tưởng có thể vượt ra ngoài chức năng ban đầu của nó, và việc hiểu được những phép ẩn dụ này là chìa khóa để thấu hiểu một nền văn hóa.
