“Istanbul – Hồi ức và Thành Phố” của Orhan Pamuk không chỉ là một cuốn hồi ký, mà còn là bức chân dung đầy ám ảnh về Istanbul, thành phố chìm đắm trong “hüzün” – nỗi buồn man mác, thấm đẫm trong từng con phố, từng nếp nhà. Ra đời trong giai đoạn khủng hoảng cá nhân sâu sắc của tác giả, cuốn sách là kết tinh của một năm lao động miệt mài, 12 tiếng mỗi ngày, giữa những biến động cuộc đời như ly hôn, mất cha và những khó khăn chồng chất. Pamuk đã dồn nén mọi tâm tư, tình cảm vào trang viết, phác họa lại Istanbul của riêng ông, từ những năm tháng tuổi thơ cho đến khi trưởng thành.
Qua lăng kính ký ức của Pamuk, Istanbul hiện lên với vẻ đẹp vừa huy hoàng vừa tàn úa, với những dinh thự gỗ ven vịnh Bosphorus, nơi từng là chứng nhân của một thời đại vàng son, giờ đây đang dần nhường chỗ cho những tòa nhà hiện đại kiểu Tây. Hình ảnh vịnh Bosphorus, suối nguồn tươi mát gắn liền với tuổi thơ của tác giả, trở thành biểu tượng cho sự trường tồn giữa dòng chảy biến đổi không ngừng của thành phố. Từng con phố, từng ngõ hẻm, từng giáo đường, bến cảng đều được Pamuk tái hiện sống động, chân thực đến từng chi tiết, khiến người đọc như được hòa mình vào không gian Istanbul, cảm nhận được cả mùi hơi nước, mùi khói, hay cái lạnh se sắt của thành phố.
Không chỉ khắc họa vẻ đẹp hữu hình, Pamuk còn đi sâu vào đời sống tinh thần của Istanbul, khắc họa chân dung những nghệ sĩ đã góp phần tạo nên linh hồn cho thành phố. Ông kể về những nhà thơ, nhà văn, nhà báo, những người đã dùng ngòi bút của mình để lưu giữ hồn cốt Istanbul giữa những biến động xã hội. Đó là nỗi khổ sở của những nghệ sĩ phải lựa chọn giữa phong cách phương Đông và phương Tây, là sự kiên trì bền bỉ của Ahmet Rasim, người đã dành 50 năm cuộc đời để viết về những điều bình dị nhất của Istanbul dưới bóng ma kiểm duyệt hà khắc. Những câu chuyện về sự nghiệp và cuộc đời của họ, những nỗ lực trong việc gìn giữ di sản văn hóa của thành phố, đều được Pamuk kể lại với sự trân trọng và thấu hiểu sâu sắc.
Xuyên suốt tác phẩm, nỗi buồn “hüzün” len lỏi trong từng trang viết, như một sợi chỉ đỏ kết nối những mảnh ghép ký ức. Pamuk thể hiện nỗi niềm day dứt trước sự tàn phai của những giá trị văn hóa truyền thống, trước sự xâm lấn của văn hóa phương Tây, khiến Istanbul dần đánh mất bản sắc riêng. Những tàn tích của đế chế Ottoman, những ngôi nhà xiêu vẹo đổ nát, là minh chứng cho một quá khứ huy hoàng đã qua, đồng thời cũng là nỗi ám ảnh về một tương lai bất định.
Bên cạnh những câu chuyện về thành phố, Pamuk cũng chia sẻ những ký ức cá nhân, về gia đình, về những người thân yêu. Từ những mâu thuẫn của cha mẹ, sự che chở của bà nội, cho đến những rung động đầu đời, tất cả đều được tái hiện một cách chân thực, góp phần làm nên bức tranh đa chiều về cuộc sống ở Istanbul. “Istanbul – Hồi ức và Thành Phố” không chỉ là một cuốn sách, mà còn là một hành trình khám phá, một lời tự sự đầy xúc cảm về thành phố, về ký ức, và về chính bản thân tác giả. Tác phẩm đã được đánh giá cao bởi giới phê bình, được đề cử giải Samuel Johnson của BBC4 và được Katie Hickman trong New Statesman gọi là “đẹp đẽ một cách phi thường và siêu việt”.
