“Lan Hữu” của Nhượng Tống, xuất bản năm 1940 tại nhà xuất bản Lê Cường, Hà Nội, với lời tựa của danh văn Lưu Trọng Lư, là một điểm sáng đáng chú ý của văn học Việt Nam đương thời. Ra đời mười lăm năm sau “Tố Tâm” của Hoàng Ngọc Phách, “Lan Hữu” mang một vẻ đẹp riêng biệt và một số phận độc đáo, khẳng định vị trí của Nhượng Tống bên cạnh những tên tuổi lớn như Khái Hưng trong dòng chảy văn học Việt Nam.
Tuy văn nghiệp của Nhượng Tống thường được biết đến qua các bản dịch xuất sắc như “Nam Hoa kinh”, “Thơ Đỗ Phủ”, “Mái Tây” (Tây Sương ký) và nhiều tác phẩm khác, nhưng ông còn là một nhà thơ, một tiểu thuyết gia tài năng. “Lan Hữu” chính là minh chứng cho điều đó. Cùng với “Tố Tâm” và “Băn khoăn” của Khái Hưng, “Lan Hữu” góp mặt vào bức tranh văn học lãng mạn thời kỳ này, mỗi tác phẩm mang một sắc thái riêng: bi kịch trong “Tố Tâm”, thương cảm và sâu sắc trong “Lan Hữu”, và sự mê hoặc của tình yêu trong “Băn khoăn”.
Tuy ít được biết đến, “Lan Hữu” là một tác phẩm giàu giá trị, không chỉ là một câu chuyện tình yêu mà còn là tư liệu quý giá về cuộc đời tác giả Nhượng Tống Hoàng Phạm Trân và gia đình ông. Nền tảng văn hóa sâu rộng cùng tài năng văn chương vượt trội đã giúp Nhượng Tống khắc họa nên một tác phẩm đầy ấn tượng. “Lan Hữu” còn mang đậm dấu ấn của bối cảnh lịch sử khi Nhượng Tống, sau khi thoát chết trong vụ án Yên Bái và trải qua thời gian tù đày ở Côn Đảo, trở về với cuộc sống đời thường và tiếp tục sự nghiệp văn chương. Tinh thần cách mạng của ông được thể hiện rõ nét qua những bài báo, thơ đăng trên các tờ báo như “Chính nghĩa”, “Thời sự” từ năm 1945, cũng như trong chính tác phẩm “Lan Hữu”.
Tác phẩm còn được xem như một phiên bản độc đáo của “Hồng Lâu Mộng” trên nền bối cảnh Việt Nam, với những tình huống và nhân vật tương đồng, đặc biệt là sự phức tạp trong mối quan hệ tình yêu. Việc lựa chọn cái tên “Ngọc” cho nhân vật chính, cùng với bản dịch “Táng hoa từ” trong truyện, vừa gợi nhớ đến tên thật của tác giả, vừa thể hiện sự liên kết với “Hồng Lâu Mộng”, đồng thời khẳng định tài năng dịch thuật của Nhượng Tống – người đã nổi tiếng với các bản dịch kinh điển như “Nam Hoa kinh”, “Ly Tao”, “Sử ký”, “Thơ Đỗ Phủ” trước năm 1945. Sau này, ông tiếp tục dịch thuật, sáng tác kịch, và đóng góp vào việc chỉnh sửa, dịch thêm tập truyện “Ức Trai”.
“Lan Hữu” bắt nguồn từ tình yêu hoa của Nhượng Tống, được nuôi dưỡng từ thuở ấu thơ qua những câu chuyện cổ tích của người ông mà ông yêu quý. Tình yêu hoa ấy gắn liền với tình yêu dành cho hai người con gái, được đặt tên là Lan và Hữu trong tác phẩm. Câu chuyện không chỉ xoay quanh tình yêu đôi lứa mà còn là những trăn trở, hoang mang của tuổi trẻ khi đứng trước những lựa chọn tình cảm. “Tôi bắt đầu cảm thấy cuộc đời phiền phức vô cùng”, “Người tôi yêu chẳng phải là người tri kỷ, mà người tri kỷ lại chẳng phải là người tôi yêu! Tôi ước ao có thể hợp cả Lan lẫn Hữu làm một người” – những dòng tâm sự chân thành ấy đã chạm đến những rung cảm sâu thẳm trong lòng người đọc. Viết nên “Lan Hữu”, Nhượng Tống không chỉ kể một câu chuyện tình yêu thông thường mà còn chia sẻ những trải nghiệm, những chiêm nghiệm sâu sắc về cuộc đời qua giọng văn chín chắn, từng trải.
Với sự kết hợp tinh tế giữa tình yêu, hoa và mộng, “Lan Hữu” mang đến một trải nghiệm văn chương độc đáo, gợi nhắc đến những gì Nguyễn Du đã làm với “Truyện Kiều”. Tác phẩm xứng đáng được khám phá từng trang, từng câu văn, để người đọc đắm chìm trong câu chuyện và nghệ thuật ngôn từ của Nhượng Tống, để cảm nhận sự nhạy bén và tình cảm mà tác giả gửi gắm trong từng chi tiết, từng dòng văn, và để thấy được sự phức tạp, sâu sắc trong tình yêu và tâm hồn của các nhân vật. “Lan Hữu” không chỉ là một cuốn sách, mà là một khu vườn ngôn từ tuyệt vời, một tâm hồn đong đầy cảm xúc và kỷ niệm, một trải nghiệm văn chương đáng giá và sâu sắc mà bạn không nên bỏ lỡ.
