Bước vào giai đoạn đầy biến động của lịch sử Việt Nam từ năm 980 đến 1009, “Mười Hai Sứ Quân Toàn Tập” của tác giả Vũ Ngọc Đĩnh mở ra một bức tranh toàn cảnh về thời kỳ đất nước bị chia cắt thành 12 tiểu quốc. Dựa trên nền tảng vững chắc của các tư liệu lịch sử, sách sử cổ và ghi chép của các sử gia đời xưa, tác phẩm tái hiện một cách kỹ lưỡng và chính xác quá trình hình thành, phát triển và suy tàn của 12 thế lực cát cứ này.
Sau khi Đinh Bộ Lĩnh thống nhất đất nước và lập nên nhà nước Đại Cồ Việt năm 968, triều đại Đinh dần suy yếu do nội loạn và xung đột. Năm 980, sự ra đi của Đinh Tiên Hoàng mà không có người kế vị đã tạo nên một khoảng trống quyền lực, dẫn đến sự nổi dậy của 12 hoàng tử và tướng lĩnh các trấn, mỗi người tự lập một tiểu quốc, chia cắt đất nước thành 12 phần.
Cuốn sách khắc họa rõ nét chân dung từng sứ quân, từ nguồn gốc, quá trình lớn mạnh cho đến sự sụp đổ. Đỗ Cảnh Thạc ở Hoa Lư, sứ quân mạnh nhất, với tham vọng xưng đế hiệu Đại Thắng Minh Hoàng, đã thống nhất được một phần lớn lãnh thổ. Lê Hoàn, người sở hữu tài năng quân sự xuất chúng, dần chiếm được Đại La và trở thành sứ quân thứ hai. Tác giả không chỉ dừng lại ở việc mô tả cuộc đời và sự nghiệp của hai nhân vật chủ chốt này mà còn đào sâu vào nghiên cứu về gia thế của Đỗ Cảnh Thạc, quá trình bành trướng thế lực của ông ta, cũng như tài năng quân sự và chiến lược của Lê Hoàn.
“Mười Hai Sứ Quân Toàn Tập” cũng dành sự chú ý đặc biệt đến các sứ quân khác như Nguyễn Bặc ở Nam Định, Đinh Liễn ở Tây Đạo, Lý Khuê ở Hồng Châu, Phạm Bạch Hổ ở Thanh Hóa,… Mỗi tiểu quốc, dưới sự cai trị của từng sứ quân, đều được tác giả phân tích tỉ mỉ về nguồn gốc, quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt, việc sử dụng các tư liệu khảo cổ học đã giúp tác giả tái hiện lại một cách sinh động các di tích, kinh đô của các sứ quân, mang đến cho người đọc cái nhìn chân thực và sâu sắc về bối cảnh lịch sử thời kỳ này.
Tác phẩm cũng phân tích sâu sắc nguyên nhân dẫn đến sự suy tàn của các sứ quân. Sự xung đột giữa các sứ quân do tranh giành đất đai và quyền lực, cùng với những cuộc nổi loạn và phản kháng trong nội bộ từng tiểu quốc, đã làm suy yếu dần sức mạnh của họ. Giữa bối cảnh hỗn loạn đó, Lý Công Uẩn nổi lên như một thế lực mới, dần thống nhất các châu quận và tiêu diệt các sứ quân.
Cuối cùng, năm 1009, Lý Công Uẩn hoàn thành sứ mệnh thống nhất đất nước, mở ra triều đại nhà Lý, chấm dứt thời kỳ loạn lạc của 12 sứ quân. Tác giả đã tái hiện một cách chi tiết quá trình Lý Công Uẩn từng bước củng cố thế lực, liên minh với các sứ quân khác để dẹp loạn, và thiết lập một nhà nước mới, mang lại sự ổn định và phát triển cho đất nước. “Mười Hai Sứ Quân Toàn Tập” không chỉ là một công trình nghiên cứu lịch sử công phu mà còn là một câu chuyện hấp dẫn về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Việt Nam, xứng đáng là một cuốn sách gối đầu giường cho những ai yêu thích lịch sử dân tộc.
