Cuốn sách “Tây Ninh Xưa” của tác giả Huỳnh Minh là một hành trình ngược dòng thời gian, khám phá lịch sử hình thành và phát triển của tỉnh Tây Ninh, từ những dấu tích xa xưa nhất cho đến vị thế trung tâm đạo Cao Đài như ngày nay. Tây Ninh, vùng đất chiến lược nằm ở trung tâm Đông Nam Bộ, hiện lên sống động qua những trang sách được dày công nghiên cứu từ nhiều nguồn tư liệu lịch sử đa dạng.
Hành trình khám phá bắt đầu từ thời kỳ tiền sử, khi cộng đồng cư dân nguyên thủy đã định cư tại vùng đất này, sinh sống bằng nghề trồng lúa nước, đánh cá và săn bắn. Dưới triều Nguyễn, Tây Ninh thuộc huyện Phước Thành, phủ Gia Định, tỉnh Định Tường, với đất đai màu mỡ và khí hậu ôn hòa, thu hút nhiều dân tộc khác nhau như Kinh, Hoa, Chăm đến sinh sống và giao thoa văn hóa. Những địa danh quen thuộc như làng Bàu Sen, làng Bàu Cạn, đền Bà Đen… chính là minh chứng cho bề dày lịch sử của vùng đất này. Đặc biệt, dấu ấn của người Chăm từ thế kỷ thứ 8 đến thế kỷ thứ 15 vẫn còn hiện hữu qua những di sản văn hóa, tín ngưỡng và kiến trúc độc đáo.
Bước vào thế kỷ 19, Tây Ninh trở thành một trong những trung tâm của phong trào Cần Vương chống Pháp sôi nổi dưới sự lãnh đạo của Hoàng trưởng công Cai Đanh. Cuộc kháng chiến anh dũng của nghĩa quân đã ghi dấu ấn đậm nét trong lịch sử đấu tranh giành độc lập của dân tộc, mặc dù phong trào dần suy yếu sau sự hy sinh của Cai Đanh vào năm 1884. Năm 1889, thực dân Pháp chính thức thành lập tỉnh Tây Ninh, đánh dấu một bước ngoặt mới trong quá trình phát triển hành chính của vùng đất này.
Một điểm nhấn quan trọng trong lịch sử Tây Ninh chính là sự ra đời và phát triển của đạo Cao Đài. Năm 1926, đạo Cao Đài chính thức được thành lập tại Tây Ninh dưới sự lãnh đạo của Ngô Đình Diệm, Cao Quỳnh Cư và Phạm Công Tắc. Từ đó, Tây Ninh trở thành thánh địa của đạo Cao Đài Việt Nam, với nhiều công trình tôn giáo đồ sộ như Đền Thánh, Tòa Thánh Tây Ninh… Sự hiện diện của đạo Cao Đài đã góp phần tạo nên bản sắc văn hóa riêng biệt cho Tây Ninh.
“Tây Ninh Xưa” của Huỳnh Minh không chỉ đơn thuần là một cuốn sách lịch sử mà còn là một bức tranh toàn cảnh về vùng đất Tây Ninh, từ thuở sơ khai đến hiện đại. Ngôn ngữ giản dị nhưng vẫn đảm bảo tính khoa học và chuyên nghiệp, cuốn sách mang đến cho độc giả những hiểu biết sâu sắc về lịch sử, văn hóa và con người Tây Ninh. Đây là một tác phẩm đáng đọc cho những ai quan tâm đến vùng đất giàu truyền thống lịch sử và văn hóa này.
