Yuval Noah Harari, tác giả của hai cuốn sách kinh điển “Sapiens” và “Homo Deus” – lần lượt khám phá quá khứ và tương lai của loài người – tiếp tục hành trình trí tuệ của mình với “21 Bài Học Cho Thế Kỷ 21”, một tác phẩm tập trung vào hiện tại. Cuốn sách không chỉ đơn thuần liệt kê 21 bài học, mà là sự kết hợp của 19 lời cảnh tỉnh về những mối nguy hiểm, hiểu lầm và sự lợi dụng đang diễn ra trên thế giới, cùng với 2 bài học sâu sắc về giáo dục và ý nghĩa cuộc sống. Tác phẩm đào sâu vào những vấn đề cấp bách mà nhân loại đang đối mặt, mang tính toàn cầu nhưng vẫn gần gũi với trải nghiệm của mỗi cá nhân.
Thế kỷ 21 chứng kiến sự lung lay của câu chuyện tự do từng thống trị chính trị toàn cầu trong nhiều thập kỷ. Sự kết hợp giữa công nghệ sinh học và công nghệ thông tin đặt ra những thách thức chưa từng có, khiến con người hoang mang và tìm kiếm những câu chuyện mới để lý giải hiện thực. Câu chuyện tự do, với lời hứa về hòa bình và thịnh vượng thông qua dân chủ, thị trường tự do và toàn cầu hóa, đang dần mất đi sức hút. Cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, Brexit, và sự trỗi dậy của Donald Trump là những dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự vỡ mộng này. Giới tinh hoa, từng tin tưởng tuyệt đối vào câu chuyện tự do, giờ đây lạc lõng và lo sợ trước một tương lai bất định.
Tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ càng làm trầm trọng thêm cảm giác mất phương hướng. Hệ thống chính trị được thiết kế cho thời đại công nghiệp gặp khó khăn trong việc thích nghi với những biến đổi do internet, trí tuệ nhân tạo và công nghệ blockchain mang lại. Sự phức tạp của hệ thống tài chính, tiềm năng của tự động hóa, và những thay đổi trong cách thức quản lý tiền tệ đặt ra những câu hỏi hóc búa mà các chính phủ hiện tại chưa có lời giải đáp. Hơn nữa, cuộc cách mạng kép trong công nghệ thông tin và sinh học không chỉ tác động đến kinh tế và xã hội, mà còn can thiệp sâu vào cơ thể và tâm trí con người, mở ra khả năng thiết kế bộ não, kéo dài tuổi thọ và kiểm soát suy nghĩ. Những tiềm năng này, tuy hấp dẫn, cũng tiềm ẩn những rủi ro khôn lường nếu không được sử dụng một cách khôn ngoan.
Sự trỗi dậy của công nghệ cũng đặt ra câu hỏi về vai trò của con người trong tương lai. Trong khi thế kỷ 20 chứng kiến quần chúng đấu tranh chống lại sự bóc lột, thì thế kỷ 21 lại chứng kiến nỗi sợ hãi về sự vô dụng khi công nghệ tự động hóa đe dọa lấy đi việc làm. Brexit và sự trỗi dậy của Trump có thể được hiểu là phản ứng của những người cảm thấy bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua công nghệ, những người vẫn nắm giữ quyền lực chính trị nhưng lo sợ mất đi giá trị kinh tế.
Lịch sử đã chứng kiến nhiều lần câu chuyện tự do đối mặt với khủng hoảng và tự đổi mới. Từ cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất đến sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa toàn trị, câu chuyện tự do đã học cách thích nghi và mở rộng vòng tròn thấu cảm, bao gồm cả những người lao động, phụ nữ, người thiểu số và người phi phương Tây. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng hiện tại mang tính chất khác biệt. Nó không phải là cuộc đối đầu với một ý thức hệ nhất quán, mà là sự trỗi dậy của chủ nghĩa hư vô, sự mất niềm tin vào một tầm nhìn toàn cầu. Trong khi Trung Quốc đang dần tự do hóa nội địa và tích cực tham gia vào trật tự quốc tế tự do, Nga, mặc dù mạnh về quân sự, lại thiếu một ý thức hệ toàn cầu hấp dẫn. Mô hình phát triển của Nga, dựa trên sự kiểm soát của cải và quyền lực bởi một nhóm nhỏ, cùng với việc thao túng truyền thông, không phải là một lựa chọn hấp dẫn cho đa số người dân trên thế giới.
“21 Bài Học Cho Thế Kỷ 21” của Yuval Noah Harari là một tác phẩm kịp thời và sâu sắc, giúp chúng ta nhìn nhận một cách rõ ràng hơn về những thách thức và cơ hội của thời đại. Cuốn sách không đưa ra câu trả lời dễ dàng, mà khuyến khích chúng ta tư duy phản biện, giao tiếp, hợp tác và sáng tạo để tìm ra ý nghĩa cuộc sống trong một thế giới đang biến đổi không ngừng.