Lev Nikolayevich Tolstoy, một tên tuổi vĩ đại của văn học Nga, đã khắc họa nên bức tranh u ám về hôn nhân và dục vọng trong “Bản Sonata Kreutzer”, một tác phẩm ra đời trong giai đoạn hậu kỳ sáng tác, khi ông đối diện với những bão giông cuộc sống gia đình và nỗi ám ảnh về cái chết. Tương tự như “Cái chết của Ivan Ilyich”, “Đức cha Sergei” và “Phục sinh”, “Bản Sonata Kreutzer” mang đậm dấu ấn của sự tự vấn cay đắng về cuộc đời, chất chứa những đau đớn và giằng xé nội tâm.
Câu chuyện xoay quanh Pozdnyshev, một tay ăn chơi khét tiếng, và người vợ xinh đẹp, lãng mạn của anh. Họ gặp nhau, yêu nhau và bước vào hôn nhân với những kỳ vọng về hạnh phúc. Pozdnyshev từ bỏ cuộc sống phóng túng, còn vợ anh từ bỏ đam mê âm nhạc. Họ cùng nhau vun đắp tổ ấm, sinh con đẻ cái, nhưng những khao khát bị kìm nén sâu thẳm bên trong, như con thú dữ chờ ngày sổ lồng, cuối cùng đã phá vỡ sự yên bình giả tạo ấy. Mối tình lãng mạn của người vợ với một nghệ sĩ đã khơi dậy ngọn lửa ghen tuông dữ dội trong lòng Pozdnyshev, dẫn đến bi kịch đau lòng trong đêm tối định mệnh.
Với lối hành văn sắc bén, quyết liệt, Tolstoy đã lột tả những mâu thuẫn nội tâm phức tạp của từng nhân vật, dù cốt truyện không có nhiều tình tiết. Tựa như một bản nhạc bi thương, “Bản Sonata Kreutzer” phơi bày mặt trái của hôn nhân, một kết cục cay đắng và tuyệt vọng, như lời kết luận cuối cùng về một nấm mồ chôn cất tình yêu.
Vượt lên trên câu chuyện hôn nhân đổ vỡ, Tolstoy còn đào sâu vào bản chất dục vọng của con người, thứ ham muốn mãnh liệt mà ngay cả tình yêu cũng khó lòng chế ngự. Dục vọng khiến con người mất lý trí, hành động điên rồ, vượt qua mọi ranh giới đạo đức. Pozdnyshev, dù hiểu được sự tồn tại của vợ, nhưng hành động bạo lực khủng khiếp của anh đã tước đi chính nhân tính của bản thân. Lời cầu xin tha thứ của anh chỉ nhận lại ánh mắt lạnh lùng, đầy hận thù của người vợ trước lúc lâm chung. Đến cuối tác phẩm, khi chia tay người bạn đồng hành trên chuyến tàu, người đã lắng nghe câu chuyện cuộc đời anh, thay cho lời từ biệt, Pozdnyshev chỉ nói “hãy tha thứ”.
Lấy cảm hứng từ bản sonata cùng tên của Beethoven, với những giai điệu vừa êm dịu vừa dữ dội, tác phẩm mang đến một vẻ đẹp tàn khốc, một sự hủy diệt mãnh liệt. “Bản Sonata Kreutzer” đã gây chấn động dư luận ngay từ khi ra đời, bị kiểm duyệt cấm xuất bản năm 1890, nhưng sau đó được đích thân Nga hoàng Alexandr III hủy bỏ lệnh cấm. Trước khi chính thức xuất bản ở Nga năm 1891, tác phẩm đã được lưu hành hàng ngàn bản dưới dạng in thạch bản và được dịch ra nhiều thứ tiếng. “Bản Sonata Kreutzer” được coi là một trong những tiểu thuyết ngắn bi thảm nhất của Tolstoy, đã mạnh dạn đề cập đến những vấn đề nhạy cảm chưa từng được công khai thảo luận trước đó, khơi gợi những tranh cãi và suy ngẫm về hôn nhân, tình yêu và dục vọng cho đến tận ngày nay. Chính sự táo bạo và sâu sắc ấy đã khiến ngay cả những cây bút lớn như Ivan Bunin cũng phải thán phục, tìm đến Tolstoy để bày tỏ lòng ngưỡng mộ.
