“Bẫy-22” của Joseph Heller, một kiệt tác văn học kinh điển, đã và đang tiếp tục khẳng định vị thế vững chắc trong danh sách “Những tiểu thuyết hay nhất mọi thời đại”. Xuất bản năm 1961, tác phẩm nhanh chóng trở thành một hiện tượng văn chương, lay động tâm trí của cả một thế hệ, đặc biệt là giới trẻ thời bấy giờ, và cho đến nay vẫn giữ nguyên sức hút mãnh liệt. Lấy bối cảnh Thế chiến thứ hai tại một căn cứ không quân ở Italy, “Bẫy-22” không chỉ đơn thuần là tiểu thuyết chiến tranh mà còn là một bức tranh châm biếm sâu cay về sự phi lý của chiến tranh và bản chất con người trong hoàn cảnh ngặt nghèo.
Câu chuyện xoay quanh John Yossarian, một phi công ném bom B-25 đang tìm mọi cách để thoát khỏi những nhiệm vụ bay đầy hiểm nguy. Giống như chính tác giả Joseph Heller, người từng phục vụ trong Liên đoàn Không quân Mỹ và thực hiện 60 nhiệm vụ bay tại Ý, Yossarian phải đối mặt với sự hỗn loạn, sợ hãi và những quy tắc quân sự vô lý. Tuy nhiên, nỗ lực trốn tránh nghĩa vụ của anh liên tục vấp phải “Bẫy-22”, một quy định nghịch lý: phi công có thể xin miễn nhiệm vụ nếu chứng minh mình bị điên, nhưng chính việc muốn trốn tránh nhiệm vụ lại chứng tỏ anh ta hoàn toàn tỉnh táo. Tình huống tiến thoái lưỡng nan này, với sắc thái hài hước đen đặc trưng, đã trở thành một biểu tượng văn hóa, một thuật ngữ quen thuộc trong tiếng Anh để chỉ những nghịch lý trớ trêu của cuộc sống.
“Bẫy-22” không đi theo lối kể chuyện tuyến tính thông thường. Thay vào đó, Heller sử dụng kỹ thuật đan xen giữa các mốc thời gian, tạo nên một cấu trúc truyện phi tuyến tính, phản ánh sự hỗn loạn và mông lung của chiến tranh. Sự sắp xếp ngẫu nhiên này, tuy có vẻ rời rạc, lại góp phần tạo nên một tổng thể hài hòa, lột tả trọn vẹn sự hỗn độn trong tâm trí những người lính.
Tác phẩm còn gây ấn tượng bởi dàn nhân vật đa dạng, mỗi người một số phận, một tính cách riêng biệt. Từ Yossarian, người lính thông minh nhưng bất lực trước bộ máy quân sự quan liêu, đến Milo Minderbinder, một sĩ quan hậu cần ranh ma, tham lam, Heller đã xây dựng nên một thế giới nhân vật đầy màu sắc, phản ánh muôn mặt của con người trong thời chiến.
Mặc dù lấy bối cảnh Thế chiến thứ hai, “Bẫy-22” lại cộng hưởng mạnh mẽ với tâm lý của giới trẻ Mỹ trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam. Sự phi lý, tàn khốc và vô nghĩa của chiến tranh được phơi bày trần trụi qua lăng kính châm biếm, hài hước đen, khiến tác phẩm trở thành tiếng nói phản kháng của một thế hệ chống lại chiến tranh.
Chính sự kết hợp tài tình giữa hài hước đen, châm biếm sâu cay và lối kể chuyện độc đáo đã đưa “Bẫy-22” trở thành một trong những tác phẩm văn học quan trọng nhất của thế kỷ 20. Cuốn sách không chỉ mang đến cho người đọc những tràng cười sảng khoái mà còn để lại những suy ngẫm sâu sắc về chiến tranh, về con người và về những nghịch lý của cuộc sống. “Bẫy-22” của Joseph Heller, một tác phẩm kinh điển vượt thời gian, xứng đáng được khám phá và trải nghiệm bởi mọi thế hệ độc giả.
