Biên Hòa Sử Lược Toàn Biên (Quyển 2) của tác giả Lương Văn Lựu là một công trình nghiên cứu công phu, tổng hợp và phân tích tỉ mỉ quá trình hình thành và phát triển của vùng đất Biên Hòa từ thời kỳ đầu lập làng cho đến cuối thế kỷ 20. Quyển 2 này đặc biệt tập trung khai thác giai đoạn lịch sử đầy biến động từ thời nhà Nguyễn đến thời Pháp thuộc, mang đến cho người đọc cái nhìn toàn cảnh và sâu sắc về vùng đất giàu truyền thống lịch sử này.
Dưới triều Nguyễn, Biên Hòa trải qua những thay đổi về hành chính. Năm Minh Mạng thứ 5 (1824), vùng đất này chính thức trở thành một phủ thuộc tỉnh Định Tường, bao gồm bốn huyện: Biên Hòa, Long Thành, Định Quán và Tân Phú. Cơ cấu hành chính này được duy trì cho đến khi người Pháp đặt chân đến Việt Nam.
Bước ngoặt lịch sử diễn ra vào năm 1859, khi Hòa ước Nhâm Tuất được ký kết, mở đường cho sự xâm lược của thực dân Pháp. Chỉ hai năm sau, quân Pháp bắt đầu tiến chiếm các tỉnh miền Đông Nam Kỳ. Năm 1862, dưới sự chỉ huy của đại tá de la Grandière, Biên Hòa thất thủ. Chính quyền thực dân nhanh chóng thiết lập bộ máy cai trị, xóa bỏ cơ cấu hành chính cũ của nhà Nguyễn và đổi tên các đơn vị hành chính. Phủ Biên Hòa bị giải thể, bốn huyện cũ được chuyển thành bốn quận tương ứng.
Giai đoạn đầu cai trị của Pháp tại Biên Hòa đầy sóng gió bởi sự kháng cự quyết liệt của phong trào Cần Vương và nhân dân địa phương. Tuy nhiên, bằng chính sách đàn áp tàn bạo, thực dân Pháp dần dần củng cố quyền lực. Đến năm 1870, Toàn quyền Nam Kỳ Paul Bert ra nghị định thành lập tỉnh Biên Hòa, bao gồm bốn quận đã được thiết lập trước đó, đánh dấu một bước ngoặt mới trong cơ cấu hành chính của vùng đất này dưới thời Pháp thuộc.
Dưới ách thống trị của thực dân, nền kinh tế Biên Hòa chuyển hướng sang sản xuất hàng hóa, tập trung vào các loại cây trồng như lúa, mía và một số cây công nghiệp khác. Ngành mía đường phát triển mạnh mẽ, trở thành nguồn thu quan trọng cho chính quyền thực dân. Cùng với đó, hệ thống hạ tầng như đường sá, cầu cống, trường học… cũng được xây dựng để phục vụ mục đích cai trị và khai thác kinh tế.
Tóm lại, Biên Hòa Sử Lược Toàn Biên (Quyển 2) là nguồn tư liệu quý giá, cung cấp những thông tin chi tiết và phân tích sâu sắc về những biến đổi trong cơ cấu hành chính, kinh tế và xã hội của Biên Hòa dưới thời nhà Nguyễn và Pháp thuộc. Tác phẩm không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về diện mạo lịch sử của vùng đất này trong một giai đoạn quan trọng mà còn góp phần làm sáng tỏ bức tranh lịch sử dân tộc Việt Nam. Xin trân trọng giới thiệu đến quý độc giả!
