“Bùn Lầy Nước Đọng” của Hoàng Đạo, một tác phẩm quý giá thuộc Tự lực văn đoàn, mang đến cho độc giả cái nhìn sâu sắc về tình trạng nông thôn Việt Nam. Xuất bản lần đầu vào tháng 9 năm 1938, cuốn sách nhanh chóng bị chính quyền Pháp thu hồi và cấm phát hành, minh chứng cho sức mạnh phê phán mạnh mẽ của nó. Tác phẩm này tập trung vào phong cách chỉ trích hài hước và tinh tế, lấy cảm hứng từ những bài viết sắc bén của Tứ Ly – bút danh trước đó của Hoàng Đạo – trên tuần báo Phong Hóa.
Tứ Ly, với tư duy tiến bộ, đã dùng ngòi bút của mình để phơi bày những mặt tiêu cực, hủ bại và cản trở tiến bộ xã hội. Không một vấn đề nào, dù lớn hay nhỏ, thoát khỏi sự soi xét sắc bén của ông. Từ những vụ kiện tranh giành quyền lực, những chính sách mới của chính quyền Pháp, những biến động trong triều đình Huế, đến những tệ nạn tham nhũng, những câu văn mơ hồ trên báo chí, những tư duy bảo thủ, thậm chí cả những chi tiết nhỏ nhặt như kiểu tóc, nét mặt… tất cả đều trở thành đối tượng chỉ trích của Tứ Ly. Ông sử dụng cả lý lẽ sắc bén và sự hài hước dí dỏm để vạch trần những bất cập của xã hội đương thời.
Ảnh hưởng ngày càng tăng của tuần báo Phong Hóa, với Tứ Ly là linh hồn, khiến chính quyền Pháp lo ngại. Họ tìm cách ngăn chặn ông bằng việc điều chuyển công tác. Tuy nhiên, sự trở về miền Trung lại càng cho Tứ Ly thêm cơ hội để phê phán chế độ cai trị hà khắc của thực dân. Cuối cùng, Pháp buộc phải đóng cửa Phong Hóa vào năm 1937. Dù Phong Hóa bị đình bản, ngọn lửa sáng tạo của Tứ Ly vẫn tiếp tục cháy. Ông cùng các cộng sự chuẩn bị xuất bản sách với nhà Xuất Bản Đời Nay. Tuy nhiên, trong thời gian này, việc xuất bản dưới bút danh Tứ Ly gặp nhiều khó khăn.
Không lâu sau, anh trai của ông, Nguyễn Tường Cẩm, được phép thành lập tuần báo Ngày Nay. Ban đầu, Ngày Nay tập trung vào hình ảnh và phóng sự để tránh sự kiểm duyệt. Sau đó, tờ báo dần chuyển sang văn học, và Nguyễn Tường Long đã chọn bút danh mới – Hoàng Đạo – để tiếp tục sự nghiệp cầm bút. Với phong cách nhẹ nhàng hơn so với Tứ Ly, Hoàng Đạo vẫn giữ được tinh thần phê phán xã hội. Mục “TRƯỚC VÀNH MÓNG NGỰA”, đăng tải trên Ngày Nay, ghi lại những vụ án tại tòa Tiểu binh Hà Nội, phản ánh cuộc sống khó khăn của người dân dưới ách thống trị của thực dân Pháp.
Hoàng Đạo không ngừng nỗ lực tìm kiếm và hoàn thiện phong cách viết của mình. Ông dành nhiều thời gian nghiên cứu kỹ thuật viết tiểu thuyết và cho ra đời những tác phẩm đáng chú ý. Đáng tiếc, nhiều tác phẩm dang dở do biến động của thời cuộc.
Sự nghiệp văn chương của Hoàng Đạo gần như khép lại khi Ngày Nay ngừng phát hành vào năm 1940, sau khi Pháp bị Đức chiếm đóng. Từ đó, ông dấn thân vào con đường cách mạng, tham gia tổ chức Đại Việt Dân Chính và chống Pháp xâm lược. Ông bị bắt giam và đày đi an trí. Sau khi được trả tự do, Hoàng Đạo trở về Hà Nội, nhưng rồi lại phải rút lui sang Trung Quốc sau thất bại của cuộc nội chiến chống Việt Minh. Ông qua đời vì bệnh tim tại Quảng Châu. “Bùn Lầy Nước Đọng” là một trong những tác phẩm quý giá còn lại của Hoàng Đạo, xứng đáng được khám phá và tìm hiểu.
