Cuốn sách “Bước Mở Đầu Của Sự Thiết Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp Ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Xuân Thọ là một nghiên cứu công phu về quá trình xâm lược và thiết lập ách đô hộ của Pháp tại Việt Nam từ nửa sau thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Dựa trên nguồn tư liệu phong phú từ cả Việt Nam và Pháp, tác giả đã tái hiện một cách chi tiết và khách quan từng giai đoạn lịch sử then chốt, làm sáng tỏ những mưu đồ và thủ đoạn của thực dân Pháp trong việc biến Việt Nam thành thuộc địa.
Cuốn sách mở đầu bằng việc phân tích giai đoạn đầu tiên của quá trình thiết lập quyền bảo hộ của Pháp (1858-1883). Tác giả đi sâu vào phân tích các hiệp ước bất bình đẳng như Hiệp ước Nhâm Tuất (1862) và Hiệp ước Giáp Tuất (1874), đồng thời vạch trần những hoạt động xâm lấn, bành trướng và thiết lập ảnh hưởng của Pháp tại Bắc Kỳ và Trung Kỳ. Đây là giai đoạn đặt nền móng cho sự đô hộ hoàn toàn của Pháp sau này.
Tiếp theo, cuốn sách tập trung vào giai đoạn hoàn thiện hệ thống hành chính và quân sự bảo hộ (1883-1889). Việc ban hành các sắc lệnh của Toàn quyền Đông Dương, thiết lập bộ máy hành chính, tòa án và lực lượng quân sự đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc củng cố quyền lực của Pháp trên đất nước Việt Nam. Từ đây, chế độ bảo hộ chính thức được thiết lập tại Bắc Kỳ và Trung Kỳ.
Giai đoạn từ 1889 đến 1904 được tác giả phân tích như là giai đoạn đầu của chính sách khai thác thuộc địa. Chính sách bóc lột tàn bạo của Pháp được thể hiện rõ nét qua việc đánh thuế nặng nề, thiết lập độc quyền kinh tế và đầu tư cơ sở hạ tầng nhằm phục vụ cho việc khai thác tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam. Mục tiêu của Pháp là biến Việt Nam thành nguồn cung cấp nguyên liệu và thị trường tiêu thụ cho nền kinh tế Pháp.
Song song với việc khai thác kinh tế, Pháp cũng không ngừng mở rộng phạm vi thuộc địa (1889-1904). Cuốn sách đã tái hiện lại những cuộc chiến tranh xâm lược đẫm máu của Pháp nhằm chiếm đóng Tây Nguyên, Nam Kỳ và một số vùng đất thuộc Trung Kỳ. Sự bành trướng này cho thấy tham vọng vô đáy của thực dân Pháp trong việc thôn tính toàn bộ lãnh thổ Việt Nam.
Cuối cùng, cuốn sách khép lại với giai đoạn hoàn thiện bộ máy hành chính và chính sách thuộc địa từ năm 1904 đến 1919. Việc cải cách hành chính và áp dụng các chính sách mới nhằm tăng cường kiểm soát và khai thác thuộc địa một cách có hệ thống đã chứng minh cho sự thâm độc và tính toán kỹ lưỡng của bộ máy cai trị thực dân.
“Bước Mở Đầu Của Sự Thiết Lập Hệ Thống Thuộc Địa Pháp Ở Việt Nam” không chỉ là một công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị khoa học mà còn là lời cảnh tỉnh cho các thế hệ mai sau về một giai đoạn đen tối trong lịch sử dân tộc. Cuốn sách là tài liệu tham khảo quan trọng cho những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về quá trình hình thành và phát triển của chủ nghĩa thực dân Pháp tại Việt Nam.
