“Cậu Tú”, tập thứ hai trong bộ ba tiểu thuyết tự truyện của Jules Vallès, tiếp nối câu chuyện trưởng thành đầy sóng gió của Jacques Vingtras. Khác với tập đầu “Chú Bé” tập trung vào tuổi thơ, “Cậu Tú” đưa người đọc đến với Paris hoa lệ nhưng cũng đầy khắc nghiệt, nơi Jacques chật vật mưu sinh và tìm kiếm chỗ đứng cho lý tưởng của mình. Tác phẩm không chỉ là bức tranh sinh động về cuộc sống khó khăn của một chàng trai trẻ giữa lòng thủ đô nước Pháp, mà còn là lát cắt sắc nét về xã hội Paris những năm giữa thế kỷ 19.
Jules Vallès khắc họa một Paris khác biệt so với Balzac. Thay vì tập trung vào giới quý tộc hay tư sản thượng lưu, ông hướng ống kính vào những con người lao động, sinh viên nghèo và những người hoạt động chính trị đầy nhiệt huyết. Họ là những cá nhân bị lãng quên trong dòng chảy xã hội, đang nỗ lực tìm kiếm công lý và đấu tranh chống lại bất công. Jacques Vingtras không đơn độc trên hành trình này. Anh kết nối với những người cùng chí hướng như Rastignac và Reibtrumpf, những “người anh em về tham vọng và lo âu”, tạo nên một cộng đồng nhỏ bé nhưng mạnh mẽ, khao khát thay đổi xã hội.
Bối cảnh chính trị đầy biến động, đặc biệt sau cuộc đảo chính năm 1852 của Napoleon III, càng làm nổi bật sự giằng xé nội tâm và lựa chọn con đường của Jacques. Từ một thợ in trẻ, anh dần trở thành “người chỉ huy những kẻ mặc áo rơđanhgốt (trí thức) xếp thành hàng ngũ chiến đấu bên cạnh những kẻ mặc áo bludơ (công nhân)”. Sự chuyển biến này phản ánh rõ nét ảnh hưởng sâu sắc của xã hội và chính trị đương thời lên Jacques, được Jules Vallès khéo léo lồng ghép vào từng tình tiết, từng diễn biến tâm lý nhân vật.
Jules Vallès, không chỉ là một nhà văn tài năng mà còn là một chiến sĩ kiên cường của Công xã Paris. Cuộc đời ông, từ khi sinh ra tại Puy năm 1832 cho đến khi qua đời tại Paris năm 1885, là chuỗi ngày đối mặt với những thử thách và khó khăn. Xuất thân từ gia đình công chức, tuổi thơ Jules Vallès bị bao phủ bởi sự khắc nghiệt và giáo dục lệch lạc. Người cha, tuy yêu thương con nhưng lại nhu nhược và sợ mất chức, đã áp đặt kỷ luật hà khắc lên con trai, thậm chí đưa ông vào nhà thương điên sau khi Jules tham gia phản đối cuộc đảo chính của Napoleon III. Người mẹ, xuất thân nông dân nhưng lại mang tư tưởng tiểu tư sản hãnh tiến, luôn đặt áp lực nặng nề lên con, mong muốn Jules trở thành người nổi tiếng, địa vị.
Môi trường giáo dục phản động, xa rời thực tế của nhà trường cũng góp phần hun đúc nên tinh thần phản kháng trong Jules Vallès. Sự giả dối, lố bịch của những bài học giáo điều, sự quỵ lụy và tàn nhẫn của những người thầy đã khiến ông chán ghét và bất mãn. Chính những trải nghiệm cay đắng thời thơ ấu và tuổi trẻ đã tôi luyện nên một Jules Vallès nhạy cảm, giàu lòng trắc ẩn và luôn đấu tranh cho công lý, cho tự do. Tác phẩm “Cậu Tú” chính là một phần ký ức, một phần tâm hồn, một phần cuộc đời đầy sôi nổi và ý nghĩa của ông. Hãy cùng bước vào thế giới của Jacques Vingtras, để cảm nhận một Paris khác biệt, một tuổi trẻ nhiệt huyết và một tâm hồn văn chương đầy sức mạnh.
