“Chết ở Venice” của Thomas Mann, một tác phẩm kinh điển của văn học Đức đầu thế kỷ 20, là câu chuyện đầy ám ảnh về Gustav von Aschenbach, một nhà văn nổi tiếng đang đối mặt với sự cằn cỗi trong sáng tạo. Trong chuyến đi nghỉ dưỡng tại Venice, Aschenbach bị hút hồn bởi vẻ đẹp siêu phàm của Tadzio, một cậu bé tuổi thiếu niên. Ánh mắt si mê của ông, như một tấm gương phản chiếu tuyệt đối, biến Tadzio thành hình ảnh hoàn mỹ, không thể cưỡng lại. Tuy nhiên, đây không chỉ đơn thuần là câu chuyện về một mối tình đơn phương tuyệt vọng. Mann đã khắc họa một nỗi ám ảnh sâu sắc hơn, một sự quy phục hoàn toàn trước cái đẹp, vượt qua ranh giới của ái tình thông thường.
Aschenbach lặng lẽ theo đuổi Tadzio qua những con phố Venice, chìm đắm trong vẻ đẹp tựa thiên thần của cậu bé. Mỗi đường nét, mỗi chi tiết trên khuôn mặt và thân thể Tadzio đều được ông nhìn ngắm bằng ánh mắt mê đắm, kỳ lạ. Chỉ có tình yêu của một nghệ sĩ say mê cái đẹp mới có thể nâng niu, trân trọng từng chút một vẻ đẹp hoàn mỹ đến vậy. Cuộc hành trình si mê này kết thúc bằng cái chết lặng lẽ của Aschenbach, một cái kết tuyệt hảo cho câu chuyện. Đó là khoảnh khắc người nghệ sĩ hoàn toàn đầu hàng trước cái đẹp, bước vào vòng xoáy của sự mê đắm không lối thoát, nơi chỉ có cái chết mới là tận cùng. Cái chết này gợi nhắc đến số phận của nhân vật trong “Tiếng cười trong bóng tối” của Nabokov, khi đã chạm đến tận cùng của dục vọng và cám dỗ.
Qua tác phẩm ngắn gọn nhưng đầy sức nặng này, người đọc có thể nhận ra phong cách đặc trưng của Mann: sự suy nghiệm triết lý sâu sắc và quan điểm rõ ràng về nghệ thuật, đặc biệt là lòng tôn sùng cái đẹp. Mann coi cái đẹp là nguồn cơn của sáng tạo, và ông đã dành cả cuộc đời để tìm kiếm bản nguyên sâu thẳm của nó. Từ vẻ đẹp hào nhoáng đang tàn lụi trong “Gia đình Buddenbrooks”, kiệt tác đầu tay của ông, đến vẻ đẹp tuyệt mỹ, cô quạnh của thiên nhiên trong “Núi thần”, Mann luôn tìm kiếm những hình thái khác nhau của cái đẹp. Với “Chết ở Venice”, bên cạnh vẻ đẹp hư ảo của thành phố Venice, Mann đã tìm thấy con đường phá vỡ những nguyên tắc triết lý khô cứng, khai phá bản năng thấm nhuần cái đẹp trong tâm hồn nghệ sĩ.
“Chết ở Venice” được xuất bản năm 1912, cùng thời điểm Mann bắt đầu sáng tác tiểu thuyết đồ sộ “Núi thần”. Hai tác phẩm có nhiều điểm tương đồng, mặc dù “Núi thần” mang đến cảm giác tươi sáng, dễ chịu hơn với những suy niệm về tình yêu, dục vọng và cái chết được miêu tả rõ ràng, chi tiết, trái ngược với sự dồn nén, ngột ngạt trong “Chết ở Venice”. Cả hai đều khai thác chủ đề về sự mê đắm, Aschenbach ở lại Venice vì cuồng si Tadzio, còn Hans Castorp trong “Núi thần” ở lại vì ham muốn một thiếu phụ người Nga. Đặc biệt, cả hai tác phẩm đều lấy bối cảnh tuyệt đẹp, thể hiện tính duy mỹ đặc trưng của Mann. “Núi thần”, hoàn thành sau “Chết ở Venice” hơn một thập kỷ với nhiều lần sửa chữa, bỏ dở, đã góp phần mang lại giải Nobel Văn học cho Thomas Mann vào năm 1929.
Lấy cảm hứng từ chuyến nghỉ dưỡng tại Venice năm 1911, “Chết ở Venice” ban đầu chỉ là một ý tưởng ngẫu hứng, nhưng câu chuyện đã tự phát triển theo logic riêng, dẫn đến một kết cục tất yếu. Nhiều chi tiết trong tác phẩm được lấy từ thực tế, từ gã lái đò gondola kỳ quái đến cậu bé Tadzio và gia đình, từ chuyến đi bị hoãn vì thất lạc hành lý đến trận dịch tả hoành hành. Ban đầu, Mann dự định viết về mối tình muộn màng của Goethe với một cô gái trẻ, nhưng sau đó đã chuyển sang khắc họa một nhà văn hiện đại, một nghệ sĩ nhạy cảm, tiêu biểu cho đạo đức, đạt đến vinh quang nhờ lao động. Tướng mạo của Aschenbach được lấy cảm hứng từ nhạc sĩ Gustav Mahler, còn chủ đề chính vẫn là sức mạnh hủy diệt của dục vọng, khi nó làm lu mờ lý trí và hủy hoại một cuộc đời, một sự nghiệp tưởng chừng vững chắc.
Câu chuyện được kể bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh và tính nhạc, kết cấu chặt chẽ với năm chương như năm màn của một vở bi kịch cổ điển. Tác giả giới thiệu một Aschenbach đạo mạo, đức độ, đạt đến đỉnh cao vinh quang, với những tác phẩm “chính thống” được đưa vào sách giáo khoa. Ngôn ngữ trang trọng, “phong cách bậc thầy” được nhấn mạnh để làm nổi bật sự sa ngã dần dần của Aschenbach, từ đánh mất phẩm giá đến trở nên lố bịch và vô liêm sỉ. Mặc dù có nhiều điểm tương đồng với nhân vật chính, Thomas Mann không phải là Aschenbach. Sự khác biệt căn bản nằm ở chỗ Mann biết cách kiềm chế bản thân, không để rơi vào kết cục bi thảm như Aschenbach, dù ông vẫn day dứt về những gì đã đánh đổi.
