“Chiếc Lư Đồng Mắt Cua”, một kiệt tác của văn hào Nguyễn Tuân ra mắt lần đầu năm 1962, đã trở thành một tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam thế kỷ 20, in sâu vào tâm trí nhiều thế hệ độc giả. Lấy bối cảnh nông thôn Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp, câu chuyện xoay quanh cuộc đời đầy biến động của nhân vật chính – ông Lư Đồng.
Qua số phận thăng trầm của ông Lư Đồng, Nguyễn Tuân đã khắc họa một bức tranh xã hội nông thôn Việt Nam thời bấy giờ với đầy đủ gam màu sáng tối. Từ những phong tục tập quán, tư tưởng lạc hậu đến những mâu thuẫn xã hội sâu sắc, tất cả đều được tái hiện một cách sinh động và chân thực. Đan xen giữa những gam màu u tối của xã hội cũ là chất hài hước, trào phúng đặc trưng của Nguyễn Tuân, giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và suy ngẫm về những thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.
Ông Lư Đồng, nhân vật trung tâm của tác phẩm, là một người có tính cách lập dị, khác biệt với những người xung quanh. Với thân hình gầy gò, mắt lác và cái tật lắm lời, ông bị gán cho biệt danh “Chiếc lư đồng mắt cua”. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ ngoài kỳ quặc ấy là một trí tuệ sắc bén, một tinh thần độc lập và sự thẳng thắn dám lên án những điều sai trái. Chính điều này khiến ông bị người đời ghét bỏ, khinh miệt. Cuộc đời ông là chuỗi dài những bất hạnh: mất vợ, mất con, bị lưu đày… nhưng giữa những sóng gió cuộc đời, ông vẫn giữ vững được bản chất tự do, bất khuất của mình.
“Chiếc Lư Đồng Mắt Cua” không chỉ khắc họa chân dung một con người đặc biệt mà còn là bức tranh toàn cảnh về cuộc sống của người dân quê dưới ách áp bức của thực dân. Từ những công việc mưu sinh thường nhật như làm ruộng, chăn trâu, dệt vải đến những mối quan hệ gia đình, làng xóm, tất cả đều được tác giả tái hiện một cách tỉ mỉ và sống động. Bên cạnh đó, tác phẩm cũng phơi bày những hủ tục, mê tín dị đoan, sự bất công trong xã hội cũng như sự cai trị tàn bạo của quan lại phong kiến và ách áp bức của chế độ thực dân.
Một điểm đặc sắc không thể không nhắc đến của “Chiếc Lư Đồng Mắt Cua” chính là ngôn ngữ. Sử dụng ngôn ngữ dân gian gần gũi, kết hợp với lối kể chuyện hài hước, trào phúng, Nguyễn Tuân đã tạo nên một tác phẩm vừa dễ đọc, dễ hiểu, vừa sâu sắc, thấm thía. Tác phẩm không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của tiếng nói dân gian mà còn làm giàu thêm kho tàng văn hóa truyền thống của dân tộc.
Cho đến nay, sau hơn nửa thế kỷ kể từ ngày ra mắt, “Chiếc Lư Đồng Mắt Cua” vẫn giữ nguyên sức hút của mình, trở thành một trong những tác phẩm được yêu thích nhất của văn học Việt Nam thế kỷ 20. Tác phẩm không chỉ có giá trị nghệ thuật cao với cách kể chuyện lôi cuốn, ngôn ngữ sinh động mà còn là một chứng tích lịch sử quý giá về cuộc sống xã hội dưới thời Pháp thuộc. Hơn hết, “Chiếc Lư Đồng Mắt Cua” còn gửi gắm thông điệp nhân văn sâu sắc về khát vọng tự do, công bằng và tinh thần phản kháng trước áp bức, bất công. Đây thực sự là một tác phẩm đáng đọc cho những ai yêu mến văn học Việt Nam và muốn tìm hiểu về một giai đoạn lịch sử đầy biến động của đất nước.
