Cuốn tiểu thuyết “Chó Cứ Sủa” của Herbert Wild, bút danh của Tiến sĩ Jacques Deprat (1880-1935), là một tác phẩm tự sự đầy lôi cuốn, xoay quanh cuộc đời khoa học đầy biến động của chính tác giả. Lấy bối cảnh việc nghiên cứu địa chất cho tuyến đường sắt Hà Nội – Vân Nam đầu thế kỷ 20, câu chuyện hé lộ bức tranh xã hội thuộc địa Việt Nam thời bấy giờ, cùng những mâu thuẫn âm ỉ trong bộ máy quan liêu Pháp.
Trung tâm của câu chuyện là Jacques Deprat, Viện trưởng Viện Khoa học, một nhà địa chất tài năng, tận tâm và đầy nhiệt huyết. Ông đã cống hiến hết mình cho khoa học, biến một viện nghiên cứu rệu rã thành một cơ quan khoa học uy tín, được quốc tế công nhận. Tuy nhiên, sự chính trực và tài năng của Deprat lại trở thành cái gai trong mắt Tardenois, lãnh đạo hành chính của Sở Tài nguyên thiên nhiên, một kẻ kiêu căng, xu nịnh và đầy mưu mô. Thêm vào đó là Mihiel, một nhà tự nhiên học xuất thân nghèo khó, ban đầu được Deprat giúp đỡ nhưng sau đó lại trở mặt, ghen ghét và đố kỵ với thành công của ông.
Cốt truyện “Chó Cứ Sủa” xoay quanh âm mưu hãm hại Deprat do Tardenois và Mihiel bày ra, liên quan đến việc giả mạo hóa thạch Trilobite. Vụ việc này đã khiến Deprat bị khai trừ khỏi Hiệp hội Địa chất Pháp và mất việc tại Sở Địa chất Đông Dương, một bê bối chấn động giới khoa học thời bấy giờ. Tác phẩm không chỉ phơi bày sự thối nát, tranh giành quyền lực trong bộ máy quan liêu mà còn khắc họa rõ nét sự đối lập trong cách ứng xử với người bản xứ giữa Deprat và những kẻ hãm hại ông. Trong khi Deprat luôn tôn trọng, đối xử bình đẳng và giúp đỡ người Việt thì Tardenois và Mihiel lại mang nặng tư tưởng thực dân, coi thường và khinh miệt họ.
Bên cạnh câu chuyện đầy kịch tính về cuộc đời khoa học của Deprat, “Chó Cứ Sủa” còn là một bức tranh sống động về xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20, với những nét chấm phá tinh tế về cảnh sắc thiên nhiên, con người và văn hóa. Tác phẩm cũng hé lộ những góc khuất của bộ máy cai trị thực dân Pháp, nơi những kẻ cơ hội, xu nịnh được trọng dụng còn người tài đức lại bị chèn ép.
Herbert Wild, với bút pháp hiện thực xen lẫn huyền ảo, đã tạo nên một tác phẩm đầy ám ảnh, khắc họa sâu sắc tâm lý nhân vật, đặc biệt là nỗi đau, sự bất công mà Deprat phải chịu đựng. Mặc dù cốt truyện chậm, nhiều tầng lớp ý nghĩa, đòi hỏi người đọc phải kiên nhẫn, nhưng “Chó Cứ Sủa” xứng đáng là một tác phẩm văn học đáng đọc, góp phần làm sáng tỏ một giai đoạn lịch sử đầy biến động, đồng thời khẳng định giá trị của tài năng và sự chính trực trước những bất công của xã hội. Sự thật về vụ án oan khuất của Deprat cuối cùng cũng được sáng tỏ nhiều năm sau đó, khi Hiệp hội Địa chất Pháp chính thức phục hồi danh dự cho ông vào năm 1991, minh chứng cho sự chiến thắng muộn màng của công lý.
