Nguyễn Văn Trung, trong cuốn sách “Chủ Nghĩa Thực Dân Pháp Ở Việt Nam 1: Chủ Nghĩa Thực Dân Pháp Ở Việt Nam – Thực Chất và Huyền Thoại quyển 1: Văn Hoá và Chính Trị”, đã thực hiện một cuộc hành trình nghiên cứu sâu sắc, vén màn bức tranh toàn cảnh về thực chất của chủ nghĩa thực dân Pháp tại Việt Nam giai đoạn 1858-1945. Không chỉ đơn thuần liệt kê sự kiện, tác giả phân tích đa chiều ảnh hưởng của chế độ thực dân lên văn hóa, chính trị và xã hội Việt Nam, lật tẩy những huyền thoại và làm sáng tỏ những góc khuất của lịch sử.
Về mặt văn hóa, tác giả chỉ ra chiến lược “văn minh hóa” của Pháp thực chất là một cuộc áp đặt văn hóa phương Tây, đẩy văn hóa bản địa vào nguy cơ mai một. Hệ thống giáo dục bị Pháp hóa hoàn toàn, chữ Nôm và các loại hình nghệ thuật truyền thống bị xem nhẹ, trong khi văn minh Pháp được tô vẽ như một hình mẫu lý tưởng, làm lung lay lòng tự hào dân tộc. Một bộ phận trí thức Việt, bị cuốn vào dòng chảy văn hóa mới, đã quay lưng với giá trị truyền thống. Tuy nhiên, ẩn sâu dưới bề mặt tiếp biến văn hóa ấy là sức sống mãnh liệt của văn hóa bản địa, âm thầm chống lại sự đồng hóa.
Trên bình diện chính trị, Nguyễn Văn Trung mổ xẻ các chiến lược cai trị thuộc địa của Pháp, phơi bày chế độ độc tài toàn trị đã tước bỏ mọi thể chế chính trị truyền thống của Việt Nam. Dưới ách thống trị của Toàn quyền Pháp, người dân mất quyền làm chủ đất nước, bị bóc lột tàn nhẫn về kinh tế và chính trị. Nhưng ngọn lửa yêu nước và ý chí độc lập không hề lụi tắt, bùng cháy trong các phong trào đấu tranh đòi quyền lợi và tự do cho dân tộc.
Tác phẩm không chỉ dừng lại ở việc phân tích mặt trái của chủ nghĩa thực dân, mà còn chỉ ra những tác động, dù là tiềm ẩn và gián tiếp, của nó đối với sự phát triển của Việt Nam sau này. Thông qua việc xem xét hai khía cạnh cốt lõi là văn hóa và chính trị, cuốn sách góp phần vẽ nên một bức tranh toàn diện và khoa học về giai đoạn lịch sử đầy biến động này. “Chủ Nghĩa Thực Dân Pháp Ở Việt Nam – Thực Chất và Huyền Thoại quyển 1: Văn Hoá và Chính Trị” là một đóng góp quan trọng trong việc phản bác những quan điểm sai lệch, huyền thoại hóa về chủ nghĩa thực dân, giúp người đọc có cái nhìn khách quan và sâu sắc hơn về lịch sử dân tộc.
