Cuốn sách “CIA và Các Tướng Lãnh Cộng Hòa” của Thomas L. Ahern, dựa trên tài liệu mật được CIA giải mật vào ngày 19/2/2009 với tựa đề “CIA and the Generals: Covert Support to military government in South Vietnam”, hé lộ những góc khuất trong mối quan hệ phức tạp giữa CIA và chính quyền quân sự miền Nam Việt Nam. Tác giả, một cựu nhân viên CIA từng hoạt động tại Sài Gòn từ năm 1963 đến đầu năm 1965, đã chắt lọc và phân tích những thông tin mật này, mặc dù một số tên tuổi và địa danh đã bị xóa bỏ vì lý do an ninh. Tuy nhiên, bằng cách đối chiếu với các tài liệu khác về Chiến tranh Việt Nam, người đọc vẫn có thể suy đoán được những thông tin còn thiếu.
Cuốn sách dài 243 trang, bao gồm phần Nhập đề và 10 chương, được tác giả tóm tắt thành 6 bài viết, mỗi bài viết bao gồm phần Nhập đề và nội dung của hai chương. Mục đích của việc tóm tắt này không chỉ là “ôn cố tri tân” về một giai đoạn lịch sử đầy biến động, mà còn rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu cho mối quan hệ hiện nay giữa Việt Nam với Trung Quốc và Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tác giả cũng lưu ý rằng không có tài liệu nào, đặc biệt là tài liệu liên quan đến tình báo, là hoàn toàn khách quan. Việc giải mật một tài liệu mật cũng có thể là một phần của một chiến dịch tình báo khác. Do đó, người đọc cần có sự tỉnh táo và trách nhiệm khi sử dụng những thông tin được cung cấp.
Trong phần Nhập đề, Ahern điểm lại mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam Cộng Hòa từ năm 1954 đến 30/4/1975. Sau thất bại của Pháp tại Điện Biên Phủ, Hoa Kỳ đã dần thay thế Pháp với lo ngại sự sụp đổ của Việt Nam sẽ kéo theo sự sụp đổ của toàn bộ Đông Nam Á theo thuyết domino. Mỹ đã hỗ trợ Ngô Đình Diệm củng cố miền Nam Việt Nam, thông qua em trai ông là Ngô Đình Nhu. Bên cạnh việc hỗ trợ lực lượng vũ trang của chính quyền Diệm, CIA còn phát động phong trào dân vệ để bảo vệ nông thôn, đánh dấu kinh nghiệm chống nổi dậy đầu tiên của CIA tại Việt Nam.
Chính quyền Diệm tập trung vào việc tiêu diệt các thành phần cộng sản còn lại ở miền Nam sau Hiệp định Genève. Đến năm 1959, hầu hết các tổ chức cộng sản được cho là đã bị triệt phá. Tuy nhiên, chương trình chống cộng triệt để và thiếu chọn lọc của ông Diệm đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến các nhóm dân cư khác, bao gồm các nhóm thiểu số và tôn giáo, cùng với việc thiếu các chương trình phát triển kinh tế – xã hội ở nông thôn, đã dẫn đến sự mất lòng dân. Cuối năm 1959, Hà Nội bắt đầu đưa người vào Nam, làm suy yếu sự kiểm soát của chính quyền Diệm ở nông thôn. Để cứu vãn chế độ Diệm, Mỹ đã tăng cường viện trợ quân sự và kinh tế. Đến đầu năm 1963, khi phong trào Phật giáo chống chính quyền Diệm bùng nổ ở miền Trung, Mỹ đã có 12.000 cố vấn quân sự tại miền Nam. Cách thức đàn áp phong trào Phật giáo của ông Diệm đi ngược lại với quan điểm tự do tôn giáo của Mỹ, cùng với sự mất kiểm soát nông thôn ngày càng gia tăng, đã dẫn đến quyết định lật đổ ông Diệm của Mỹ vào tháng 8/1963 theo đề nghị của Đại sứ Henry Cabot Lodge.
Sau khi quân đảo chính chiếm Bộ Tổng Tham Mưu và sát hại Đại tá Lê Quang Tung, Chỉ huy trưởng lực lượng đặc biệt và là người có quan hệ mật thiết với CIA, các tướng lĩnh đảo chính đã kêu gọi anh em ông Diệm đầu hàng. Ông Diệm và ông Nhu đã trốn khỏi Dinh Độc Lập dưới bóng đêm và sau đó bị bắt tại một nhà thờ Công giáo ở Chợ Lớn. Mặc dù Đại sứ Cabot Lodge trước đó đã hứa đảm bảo an toàn cho hai anh em ông Diệm rời khỏi Việt Nam, nhưng lời hứa này đã không được thực hiện. Ông Diệm và ông Nhu bị sĩ quan của tướng Dương Văn Minh, người lãnh đạo cuộc đảo chính, bắn chết trên một xe thiết giáp. Tình hình chính trị tạm thời ổn định sau khi tướng Nguyễn Văn Thiệu đắc cử Tổng thống vào tháng 9/1967. Tuy nhiên, cuộc Tổng tấn công Mậu Thân vào tháng 2/1968, dù không thành công, đã gây ra tâm lý bi quan trong công chúng và báo chí Mỹ, dẫn đến làn sóng phản chiến mạnh mẽ, buộc Tổng thống Johnson tuyên bố không tái tranh cử và đề nghị đàm phán với Hà Nội. Những diễn biến tiếp theo, từ cuộc tấn công Mậu Thân lần 2, việc đàm phán tại Paris, chương trình Việt Nam hóa chiến tranh của Tổng thống Nixon, cho đến cuộc chạy đua vũ trang giữa hai miền Nam – Bắc, đều được tác giả phân tích và đánh giá trong cuốn sách này.
