“Có 500 Năm Như Thế” của tác giả Hồ Trung Tú là một hành trình khám phá đầy thú vị về mối quan hệ đan xen và tương tác giữa hai nền văn hóa Việt – Chăm, đặc biệt tại vùng đất Quảng Nam, Bình Định và Phú Yên. Qua 260 trang sách, tác giả đã dày công nghiên cứu, suy tư và tìm tòi để làm sáng tỏ bản sắc văn hóa của khu vực này trong mối liên hệ chặt chẽ với văn hóa Chămpa.
Cuốn sách không chỉ đơn thuần kể lại câu chuyện “Nam tiến” mà còn đi sâu phân tích ý nghĩa và ảnh hưởng của từng giai đoạn trong quan hệ Việt – Chăm suốt 500 năm, từ đám cưới Huyền Trân năm 1306 đến khi Gia Long lên ngôi năm 1802. Tác giả đã khéo léo lật mở những bí ẩn trong mối quan hệ giữa hai dân tộc, vượt ra khỏi những quan niệm thông thường. Một trong những điểm nhấn của cuốn sách là việc giải mã sự thật về “Nam tiến” và sự biến đổi văn hóa Quảng Nam theo dòng lịch sử, đặc biệt là hiện tượng ngôn ngữ Quảng Nam được xem như là ngôn ngữ của người Chăm nói tiếng Việt. Tác giả đưa ra những bằng chứng lịch sử, như chiếu dụ của vua Lê Hiến Tông năm 1499 cấm việc lấy vợ Chăm, hay sự kiện triều Hồ tổ chức đưa phụ nữ vào Nam nhưng bất thành, để minh chứng cho sự giao thoa văn hóa sâu sắc giữa hai dân tộc.
“Có 500 Năm Như Thế” còn vẽ nên bức tranh sống động về sự xen kẽ văn hóa Việt – Chăm qua nhiều khía cạnh: từ ngôn ngữ, hôn nhân, trang phục, lối sống đến các đền tháp Chàm, lễ hội phong tục và cả giọng văn hóa đặc trưng. Ví dụ như sự khác biệt giọng nói giữa các làng ở Quảng Nam, hay hình ảnh người dân An Nam gần vịnh Đà Nẵng vào cuối thế kỷ XVIII vẫn mặc trang phục Chàm, tất cả đều được tác giả phân tích tỉ mỉ, góp phần giải thích sự đa dạng văn hóa của vùng đất này. Cuốn sách cũng đề cập đến phương pháp phân kỳ lịch sử Nam tiến, nhấn mạnh vào tầm quan trọng của việc xem xét các quãng thời gian giữa các sự kiện quan trọng. Tác giả lập luận rằng 500 năm, tương đương với ít nhất 20 thế hệ, là khoảng thời gian đủ dài để hình thành một bản sắc văn hóa riêng biệt, như trường hợp của văn hóa châu Mỹ La Tinh.
Không chỉ dựa trên các tài liệu lịch sử, tác giả còn mạnh dạn đưa ra những giả thuyết dựa trên lập luận logic, kết hợp với góc nhìn đa chiều từ các nghiên cứu của những học giả uy tín như Maspéro, Phan Khoang và Li Tana. “Có 500 Năm Như Thế” không né tránh những góc khuất trong lịch sử mà đi sâu phân tích sự hòa nhập văn hóa phức tạp, ví dụ như vai trò của lũy Trường Dục dưới thời Chúa Nguyễn trong việc chấm dứt các cuộc di dân và tạo nên sự đa dạng văn hóa mới.
Với lối viết lôi cuốn và giàu chất khảo cứu, “Có 500 Năm Như Thế” hứa hẹn là một nguồn tư liệu hữu ích và hấp dẫn cho bất kỳ ai quan tâm đến lịch sử và văn hóa Việt Nam, đặc biệt là những ai muốn tìm hiểu sâu hơn về nguồn gốc và bản sắc của vùng đất Quảng Nam, Bình Định và Phú Yên. Cuốn sách mời gọi người đọc cùng suy ngẫm về quá khứ, để từ đó hiểu rõ hơn về hiện tại và hướng đến tương lai.
