“Có Được Là Người” của Primo Levi, một nhà hóa học người Ý và là người sống sót sau thảm họa Holocaust, không chỉ đơn thuần là một cuốn hồi ký, mà còn là một cuộc hành trình đầy ám ảnh vào tâm hồn con người trong hoàn cảnh ngặt nghèo nhất. Được viết vào năm 1947, tác phẩm thuật lại trải nghiệm kinh hoàng của chính tác giả từ khi bị bắt tại Ý cho đến những ngày cuối cùng trong trại tập trung Auschwitz. Vào thời điểm bị đưa lên những chuyến tàu chở người khét tiếng của Đức Quốc Xã, Auschwitz đối với Levi và những người Do Thái khác chỉ là một cái tên vô nghĩa, thậm chí còn mang đến cảm giác “nhẹ nhõm” vì ít nhất họ cũng biết đích đến của mình. Nhưng họ đâu biết rằng, “nơi nào đó” ấy chính là địa ngục trần gian, nơi họ bị tước đoạt tất cả: gia đình, tài sản, nhân phẩm, danh tính, thậm chí cả cái tên, chỉ còn lại những dãy số xăm trên cánh tay trái.
Levi khắc họa cuộc sống hàng ngày trong trại tập trung với những chi tiết trần trụi và đau đớn: lao động khổ sai, cái đói triền miên, sự tàn bạo của lính Đức Quốc Xã, và những giấc mơ kỳ lạ về thức ăn vụt tan ngay khi chạm tới miệng. Một ngày được coi là “tốt lành” khi họ có đủ chút thức ăn để cảm thấy bất hạnh theo cách của một người tự do, đủ sức để nghĩ về gia đình, điều mà những ngày khác họ không thể làm nổi. Giữa khung cảnh tuyệt vọng ấy, cuốn sách không chỉ dừng lại ở sự tàn bạo mà còn hé lộ những tia sáng le lói của lòng nhân ái: những hành động nhỏ nhưng ý nghĩa giữa những người bạn tù, những thoáng nhân tính hiếm hoi từ phía lính Đức, và những kỷ niệm về những người đã khuất. Sự đan xen giữa thiện và ác, giữa tình người và sự tàn bạo, giữa hy vọng và tuyệt vọng tạo nên bức tranh đa chiều về bản chất con người trong hoàn cảnh khắc nghiệt.
Primo Levi không chỉ kể lại câu chuyện sống sót của mình mà còn đi sâu vào những suy tư triết học về sự tồn tại. Ông đặt ra những câu hỏi day dứt về ý nghĩa của việc làm người, ranh giới giữa người và vật, khả năng tước đoạt nhân phẩm của con người, và cả ý nghĩa của thiện ác, đúng sai trong một nơi chốn như Auschwitz. Hành trình sinh tồn của Levi cũng là hành trình tìm kiếm những dấu hiệu của con người: cái ôm của người đồng hương Schlome, sự kiên cường của Steinlauf, tình bạn với Alberto, những vần thơ của Dante, và trên hết là lòng tốt của Lorenzo – người đã mạo hiểm giúp đỡ Levi.
Xuất hiện giữa hàng ngàn cuốn sách viết về thảm họa diệt chủng, “Có Được Là Người” không nhằm đưa ra những lời buộc tội mới mà hướng đến việc khám phá “tâm trạng con người”. Tác phẩm là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về quá khứ đau thương, đồng thời cũng là nguồn cảm hứng bất tận về lòng nhân ái và hy vọng. Đây không chỉ là một cuốn sách đáng đọc mà còn là một tác phẩm đáng suy ngẫm về con người và tình người, về ý nghĩa của sự sống sót và giá trị của cuộc sống.
