“Cơ Sở Văn Hóa Việt Nam” của Giáo sư Trần Ngọc Thêm, hiệu chỉnh lần thứ hai, là một công trình nghiên cứu tâm huyết được xây dựng dựa trên sự đóng góp của tập thể giáo sư từ hơn 30 trường đại học, theo đề nghị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nằm trong Bộ chương trình Đại học đại cương nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đại học. Cuốn sách không chỉ là cẩm nang văn hóa thiết yếu cho sinh viên mà còn là bước tiến quan trọng trong việc nâng tầm kiến thức văn hóa đại học của cả nước. Phiên bản này dựa trên bản in tháng 2 năm 1997, đã được cập nhật, bổ sung và tinh chỉnh để mang lại giá trị thiết thực cho người đọc.
Những nội dung gây tranh cãi (ví dụ như sự đối lập giữa các loại hình văn hóa, nguồn gốc âm dương, ngũ hành…) đã được lược bỏ hoặc chuyển vào phần chú thích để người đọc tự nghiên cứu thêm. Giáo trình được biên soạn theo chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành năm 1995, tiếp cận hệ thống văn hóa Việt Nam một cách khoa học và có hệ thống qua bốn phần chính, nhấn mạnh tính lịch sử trong từng phần. Tiến trình văn hoá Việt Nam được thể hiện xuyên suốt cuốn sách, bắt đầu từ điều kiện vật chất (Chương I), đến cơ sở tổ chức đời sống cộng đồng (Chương II-IV), ảnh hưởng trở lại đời sống vật chất (Chương V: ăn – mặc – ở – đi lại) và cách ứng xử, giao tiếp xã hội (Chương VI). Hành trình văn hóa trải dài từ quá khứ (văn hoá bản địa và giao lưu khu vực) đến hiện tại (giao lưu với phương Tây), và cuối cùng là sự “đối mặt” giữa văn hoá truyền thống với nền kinh tế thị trường và sự thâm nhập của văn minh phương Tây hiện đại.
Để hỗ trợ người đọc, những thông tin bổ sung được in bằng phông chữ nhỏ hơn và có thể bỏ qua nếu chỉ muốn nắm nội dung chính. Danh mục tài liệu tham khảo được cung cấp ở cuối sách giúp bạn đọc mở rộng kiến thức. Mỗi chương đều có câu hỏi gợi ý, cùng một số câu hỏi tổng hợp, đòi hỏi sự vận dụng và suy luận, dành cho cả sinh viên và giảng viên tham khảo, điều chỉnh và bổ sung. Cuốn sách đã được nhiều chuyên gia thẩm định trước khi xuất bản, góp phần hoàn thiện nội dung. Tác giả luôn mong muốn nhận được ý kiến đóng góp từ độc giả để cuốn sách ngày càng hoàn thiện hơn.
Tác giả Trần Ngọc Thêm, với bề dày kinh nghiệm nghiên cứu và giảng dạy tại nhiều trường đại học uy tín, trong đó có Phòng Ngôn ngữ và Văn hoá Đông phương tại Đại học Ngoại ngữ – Tin học Tp.HCM (1995-1999) và hiện là Phó Trưởng khoa Đông phương học tại Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn Tp.HCM, sẽ dẫn dắt bạn đọc vào hành trình khám phá văn hóa và văn hóa học, đặc trưng và sự phát triển của văn hóa Việt Nam. Khái niệm văn hóa và nhận thức về văn hóa ở Việt Nam được làm rõ ngay từ chương đầu tiên. Văn hóa không chỉ là học thức hay trình độ phát triển mà bao hàm toàn bộ đời sống, giá trị và tư duy con người.
Tính hệ thống của văn hóa, vai trò thúc đẩy sự ổn định và phát triển xã hội, cũng như việc kiến tạo giá trị và vẻ đẹp, làm nên sự phong phú và đa dạng của xã hội, là những điểm nhấn quan trọng. Cuốn sách cũng đề cập đến vấn đề phân biệt giá trị và phi giá trị, làm tiêu chuẩn đánh giá sự nhân bản của xã hội và con người. Giá trị văn hóa được phân loại theo nhiều tiêu chí: giá trị vật chất và tinh thần, giá trị sử dụng, đạo đức và thẩm mỹ, giá trị vĩnh cửu và nhất thời. Việc phân biệt giá trị theo thời gian giúp có cái nhìn biện chứng và khách quan, tránh những đánh giá cực đoan. Việc đánh giá một hiện tượng văn hóa cần dựa trên mức độ giá trị và phi giá trị của nó, đồng thời phải xét đến chuẩn mực văn hóa của từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Ứng dụng vào bối cảnh Việt Nam, việc đánh giá chế độ phong kiến, vai trò của Nho giáo, hay các triều đại như nhà Hồ và nhà Nguyễn, đòi hỏi tư duy biện chứng đúng đắn. Thông qua việc xem xét các giá trị, văn hóa thực hiện chức năng điều chỉnh xã hội, duy trì cân bằng động, làm phong phú và giúp xã hội thích ứng với những biến đổi của môi trường. “Cơ Sở Văn Hóa Việt Nam” của Trần Ngọc Thêm sẽ giúp bạn đọc hiểu sâu hơn về những vấn đề quan trọng này.
