“Cỏ Ven Đường” của Natsume Soseki, xuất bản lần đầu trên báo Asahi năm 1915, được xem như một tác phẩm mang tính tự truyện, phản ánh cuộc đời và tư tưởng của tác giả thông qua nhân vật chính Kenzō. Kenzō, một giáo viên, khao khát dành trọn thời gian cho việc đọc và viết trong không gian yên tĩnh của thư phòng. Ông tự nhận thức được sự “vô dụng” của mình trong cuộc sống thường nhật, một sự thật được phản ánh qua cách nhìn của những người xung quanh. Cuộc sống vật chất khó khăn, chiếc ví luôn trống rỗng, nhưng Kenzō vẫn kiên định theo đuổi con đường đã chọn. Chính thái độ sống này đã khắc họa nên chân dung một người trí thức với bản chất và thân phận riêng, cùng những hệ lụy không thể tránh khỏi.
Nhân vật Kenzō, với những nét tương đồng với cuộc đời tác giả như nghề giáo, việc từng được gửi làm con nuôi và kinh nghiệm du học London, trở thành một “ngón tay chỉ trăng” dẫn dắt người đọc khám phá những tầng ý nghĩa sâu xa. Những mảnh ký ức tưởng chừng rời rạc, được khơi gợi qua những cuộc gặp gỡ tình cờ, lại bất ngờ soi sáng những suy ngẫm về thân phận người trí thức. Đây không chỉ là câu chuyện riêng của xã hội Nhật Bản đương thời mà còn là vấn đề chung của nhân loại, gắn liền với những quan niệm cố hữu và quy luật tự nhiên chi phối cuộc sống.
Kenzō ý thức rõ sự vụng về của mình trong cuộc sống thường nhật, sự nghèo khó đeo bám, nhưng anh vẫn tiếp tục con đường đã chọn. Thái độ sống này thể hiện rõ quan niệm của Natsume Soseki về sự “thoải mái” tinh thần, một trạng thái tách biệt khỏi sự xô bồ để cảm nhận và suy nghiệm sâu sắc về thế giới và ý nghĩa tồn tại của con người. Soseki cho rằng chính sự thoải mái này là nền tảng của văn hóa truyền thống Nhật Bản và ông dành cả cuộc đời viết văn để đề cao giá trị này, đồng thời phê phán làn sóng hiện đại hóa đang dần xóa nhòa nó.
Thông qua Kenzō, “Cỏ Ven Đường” cho thấy sự mong manh và mạnh mẽ của người trí thức. Họ không giàu có hay hữu dụng theo quan niệm thông thường, nhưng lại sở hữu giá trị riêng. Sự tồn tại của họ, tuy thầm lặng và vô hình như dưỡng khí, lại chính là điều không thể thiếu cho cuộc sống. Giống như chiếc lọ rỗng cần thiết để cắm hoa, cuộc đời cũng cần những con người trầm lặng và mong manh như thế.
“Cỏ Ven Đường” sở hữu lối viết tinh tế, sâu lắng đặc trưng của Natsume Soseki. Ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi, dẫn dắt người đọc vào thế giới nội tâm đầy trăn trở của nhân vật. Tác phẩm đi sâu khám phá tâm lý con người trung niên với những suy tư về cuộc sống, tình yêu, gia đình và xã hội. Nỗi cô đơn, lạc lõng và khao khát được thấu hiểu được khắc họa một cách chân thực. Không có cốt truyện rõ ràng, “Cỏ Ven Đường” là những dòng suy tưởng rời rạc, như những ngọn cỏ ven đường mỏng manh nhưng ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa, khích lệ người đọc tự chiêm nghiệm và tìm thấy sự đồng điệu.
Tuy nhiên, tiết tấu chậm, thiếu cao trào và có phần u ám của tác phẩm có thể gây khó khăn cho một số độc giả. Việc tập trung khai thác nội tâm nhân vật đòi hỏi sự kiên nhẫn, tĩnh tâm và đồng cảm từ phía người đọc. Dù vậy, “Cỏ Ven Đường” vẫn là một tác phẩm kinh điển của văn học Nhật Bản, xứng đáng để những ai yêu thích văn chương tinh tế, sâu lắng và muốn khám phá những góc khuất tâm hồn con người dành thời gian thưởng thức.
Natsume Soseki (1867-1916), một trong những cây đại thụ của văn học Nhật Bản thời Minh Trị, từng là một trong những thanh niên ưu tú được cử sang Anh du học. Dù có cơ hội trở thành giáo sư văn học Anh, ông đã chọn con đường viết văn chuyên nghiệp, một con đường đầy chông gai nhưng cho phép ông tự do thể hiện tài năng và tư tưởng. Với tư duy độc lập của một trí thức và lòng trân trọng văn hóa truyền thống, ông đã dùng ngòi bút của mình để lên tiếng giữa làn sóng hiện đại hóa đang làm thay đổi xã hội Nhật Bản.
Thân phận người trí thức trong xã hội đương thời là đề tài chủ đạo trong các tác phẩm của Natsume Soseki. Ông không chỉ đơn thuần kể chuyện mà còn thể hiện phong thái trầm tư của người trí thức thông qua văn phong tiểu thuyết của mình. Sự trầm tư hiện diện khắp nơi: trước bàn viết, trên đường đi, khi quan sát những biểu hiện kỳ lạ của con người, trước những tham vọng và cảm giác bất lực của cá nhân trong dòng đời. Lối viết đặc thù này, tưởng chừng như không chú trọng đến kịch tính hay cốt truyện, lại cuốn hút người đọc vào thế giới nội tâm của tác phẩm, khiến họ trở thành những lữ khách trầm tư, cùng nhìn ngắm thế giới dưới một góc nhìn mới.
