“Cộng Đồng Tưởng Tượng: Suy Nghĩ Về Nguồn Gốc Và Sự Lan Truyền Của Chủ Nghĩa Dân Tộc” của Benedict Anderson là một tác phẩm kinh điển trong lĩnh vực nghiên cứu xã hội, đào sâu vào bản chất, sự hình thành và lan tỏa của chủ nghĩa dân tộc trong thế giới hiện đại. Được đánh giá cao bởi giới học thuật quốc tế và dịch ra hơn 30 ngôn ngữ, cuốn sách, với bản tiếng Việt dựa trên ấn bản năm 2006, mang đến cho độc giả những phân tích sắc bén và tư duy đột phá về một hiện tượng xã hội phức tạp. Phiên bản này còn được bổ sung thêm nhiều chương mới, cập nhật kiến thức và góc nhìn, giúp người đọc hiểu rõ hơn về vai trò của chủ nghĩa dân tộc trong bối cảnh đương đại.
Được Nhà xuất bản Đại học Sư phạm xuất bản năm 2014, bản dịch tiếng Việt là kết quả của quá trình dày công nghiên cứu và chuyển ngữ bởi đội ngũ dịch giả giàu kinh nghiệm, bao gồm TS. Nguyễn Thu Giang, ThS. Vũ Đức Liêm, TS. Phạm Văn Thủy, PGS.TS. Nguyễn Thanh Tùng và TS. Nguyễn Tô Lan. Chính cuộc xung đột vũ trang giữa Việt Nam, Campuchia và Trung Quốc giai đoạn 1978-1979 đã thôi thúc Anderson viết nên tác phẩm này, như ông chia sẻ trong lời tựa ấn bản thứ hai (1991). Vượt qua những lý giải thông thường về xung đột ý thức hệ hay mâu thuẫn địa chính trị, Anderson tìm thấy động lực sâu xa nằm ở chủ nghĩa dân tộc – một khái niệm tưởng chừng quen thuộc nhưng ít được nghiên cứu một cách thấu đáo. Ông định nghĩa dân tộc như một “cộng đồng chính trị được tưởng tượng”, một khái niệm có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến thế giới hiện đại, đồng thời nhấn mạnh tính không gian và tầm quan trọng của cộng đồng tưởng tượng này. Thông qua các nghiên cứu điển hình về chủ nghĩa thực dân, Anderson đã thách thức những quan điểm truyền thống về sự tồn tại của các cộng đồng quốc gia. Với nền tảng học vấn đa quốc gia, ông đã tạo nên một công trình nghiên cứu có giá trị khoa học không thể phủ nhận.
Anderson trình bày sự ra đời của khái niệm dân tộc vào cuối thế kỷ XVIII như một cấu trúc xã hội mới, thay thế chế độ quân chủ. Ông mô tả dân tộc như một cộng đồng bản địa chung, gắn kết bởi tình đồng chí sâu sắc và tinh thần bình đẳng, đồng thời nhấn mạnh vai trò của “thế hệ người Creole tiên phong” trong việc phát triển chủ nghĩa dân tộc ở Bắc và Nam Mỹ. “Chủ nghĩa tư bản in ấn”, theo Anderson, đã góp phần tạo nên trải nghiệm dân tộc chung thông qua báo chí. Bên cạnh đó, ông cũng chỉ ra di cư là một yếu tố quan trọng trong việc hình thành nhận thức về chủ nghĩa dân tộc và sắc tộc.
Mặc dù có tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác phẩm của Anderson cũng vấp phải một số ý kiến phản biện. Một số học giả cho rằng ông đã quá đề cao vai trò của chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa nam quyền, trong khi một số khác đặt câu hỏi về tính xác thực của khía cạnh “tưởng tượng” trong khái niệm dân tộc mà ông đề xuất. Tuy nhiên, “Cộng Đồng Tưởng Tượng” vẫn là một tác phẩm quan trọng, khuyến khích độc giả, đặc biệt là độc giả Việt Nam, suy ngẫm về những tranh luận sôi nổi trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhìn nhận lại mối quan hệ giữa Việt Nam và các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, dưới một góc nhìn mới. Cuốn sách cung cấp những phân tích sâu sắc về bối cảnh phức tạp mà Việt Nam đang đối mặt, giữa việc bảo vệ độc lập, tự do, bản sắc dân tộc và duy trì các giá trị truyền thống. Anderson nhấn mạnh tầm quan trọng của “quá khứ bản địa của Việt Nam” và cách thức các giá trị này được kiến tạo và tưởng tượng trong xã hội. “Cộng Đồng Tưởng Tượng” hứa hẹn mang đến cho người đọc một hành trình khám phá tri thức phong phú và hấp dẫn về lịch sử, văn hóa và bản sắc dân tộc.
