Friedrich Hayek, trong cuốn sách xuất bản năm 1952 mang tên “Cuộc Cách Mạng Ngược Trong Khoa Học”, đã đưa ra một lời phê bình sắc bén về phương pháp luận của khoa học xã hội đương thời. Ông lập luận rằng việc áp dụng mô hình khoa học tự nhiên vào nghiên cứu xã hội là một sai lầm căn bản, dẫn đến những hiểu biết lệch lạc về bản chất của xã hội loài người.
Hayek chỉ trích xu hướng cho rằng xã hội có thể được phân tích như một cỗ máy, với các bộ phận riêng lẻ hoạt động độc lập và có thể được nghiên cứu một cách tách biệt. Ông phản bác quan điểm này, khẳng định rằng xã hội không phải là tổng của các bộ phận, mà là một hệ thống phức tạp được hình thành từ sự tương tác đa chiều và liên tục giữa các cá nhân. Những tương tác này tạo ra một trật tự tự phát, vượt xa khả năng hiểu biết và kiểm soát của bất kỳ cá nhân hay nhóm người nào.
Theo Hayek, xã hội không thể được thiết kế hay xây dựng từ trên xuống thông qua kế hoạch hóa tập trung. Ngược lại, nó phát triển một cách hữu cơ từ dưới lên, dựa trên sự thích nghi, học hỏi và tiến hóa liên tục của các cá nhân trong quá trình tương tác với nhau. Chính sự đa dạng trong hành động và kiến thức của từng cá nhân, kết hợp với các quy tắc và thể chế xã hội, tạo nên sự phức tạp và năng động của xã hội. Việc cố gắng áp đặt một mô hình lý tưởng lên xã hội, theo Hayek, không chỉ là bất khả thi mà còn nguy hiểm, bởi nó phủ nhận bản chất tự phát và khả năng tự điều chỉnh của hệ thống xã hội.
“Cuộc Cách Mạng Ngược” mà Hayek đề cập đến chính là sự chuyển đổi từ cách tiếp cận giản lược, cơ học sang một cái nhìn tổng thể, coi trọng tính phức tạp và trật tự tự phát của xã hội. Ông nhấn mạnh rằng kiến thức xã hội phân tán trong toàn bộ hệ thống, không tập trung ở bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào. Vì vậy, việc cố gắng kiểm soát và điều khiển xã hội từ trên xuống dựa trên một lượng kiến thức hạn chế là vô ích và thậm chí phản tác dụng.
Hayek cho rằng chúng ta cần nhìn nhận xã hội như một quá trình tiến hóa liên tục, được định hình bởi vô số hành động và quyết định của các cá nhân trong suốt lịch sử. Việc thấu hiểu xã hội đòi hỏi sự khiêm tốn trong nhận thức, thừa nhận giới hạn của kiến thức con người và tôn trọng trật tự tự phát. “Cuộc Cách Mạng Ngược Trong Khoa Học” của Hayek là một lời kêu gọi thay đổi tư duy trong khoa học xã hội, hướng tới một phương pháp luận phù hợp hơn với bản chất phức tạp và động của xã hội loài người. Cuốn sách hứa hẹn mang đến cho độc giả những góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về cách thức vận hành của xã hội.
