“Đại Nam Liệt Truyện 3: Chính biên (Nhị tập)” là một công trình sử học đồ sộ của Quốc Sử Quán triều Nguyễn, hoàn thành vào năm Đinh Mùi (1847) dưới thời vua Tự Đức. Tác phẩm quý giá này ghi lại tiểu sử của hàng ngàn nhân vật tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam, trải dài từ thời kỳ Hồng Bàng đến thời Nguyễn đương đại. Không chỉ giới hạn ở các bậc đế vương hay quan lại, “Đại Nam Liệt Truyện” còn khắc họa chân dung của những danh nhân văn hóa, khoa bảng, tướng lĩnh, và cả những người nông dân anh hùng, phản ánh một cách toàn diện bức tranh xã hội Việt Nam qua các thời đại.
Được chia thành hai tập, tập một bao quát tiểu sử các nhân vật từ thời Hồng Bàng đến thời Lê sơ, trong khi tập hai tiếp nối hành trình lịch sử với các nhân vật tiêu biểu của thời Lê trung hưng và thời Nguyễn. Mỗi tiểu sử được biên soạn tỉ mỉ, theo trình tự niên đại, cung cấp thông tin về tên họ, năm sinh năm mất, quê quán, sự nghiệp và công lao của từng nhân vật. Dựa trên các nguồn sử liệu chính thống như “Đại Việt sử ký toàn thư”, “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, tác phẩm đảm bảo tính chính xác và hệ thống trong việc ghi chép.
Bên cạnh việc tập trung vào tiểu sử cá nhân, “Đại Nam Liệt Truyện” còn tái hiện những sự kiện lịch sử trọng đại, từ chiến công oanh liệt chống giặc ngoại xâm, các cuộc khởi nghĩa nông dân, đến sự thăng trầm của các triều đại phong kiến. Tác phẩm cũng dành không gian cho những sự kiện văn hóa tiêu biểu như khoa cử, văn học nghệ thuật, kiến trúc, góp phần khắc họa đời sống tinh thần phong phú của xã hội qua từng thời kỳ.
Với lối hành văn ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn đảm bảo tính toàn diện, cùng ngôn ngữ chính thức, nghiêm túc, “Đại Nam Liệt Truyện” thể hiện rõ nỗ lực của các sử quan triều Nguyễn trong việc kiến tạo một công trình sử học có giá trị trường tồn. Việc biên soạn theo thứ tự niên đại nghiêm ngặt càng làm tăng thêm tính khoa học và hệ thống cho tác phẩm.
Được xem là một kiệt tác của sử học Việt Nam, “Đại Nam Liệt Truyện” không chỉ góp phần bảo tồn và phổ biến những thông tin quý giá về lịch sử dân tộc, mà còn cung cấp một cái nhìn toàn cảnh về chính trị, xã hội, văn hóa của Việt Nam qua các thời kỳ. Cho đến ngày nay, tác phẩm vẫn là nguồn tư liệu tham khảo vô giá cho các nhà nghiên cứu lịch sử và những ai muốn tìm hiểu về quá khứ hào hùng của dân tộc. “Đại Nam Liệt Truyện 3: Chính biên (Nhị tập)” xứng đáng là một cuốn sách cần phải có trong tủ sách của mỗi người yêu sử Việt.
