Cuốn sách “Đăng Khoa Lục Sưu Giảng” của tác giả Trần Tiến, Thượng Thư đời Lê Hiến Tôn, khám phá những nền tảng đạo đức dẫn đến thành công trong khoa cử thời xưa. Dựa trên những câu chuyện truyền khẩu và triết lý dân gian, tuy không có nguồn gốc minh văn rõ ràng, cuốn sách chứa đựng những bài học sâu sắc về đạo đức, khuyến khích rèn luyện ý chí, vun đắp đức hạnh, và hướng con người đến những giá trị thiện lương. “Đăng Khoa Lục Sưu Giảng” như một ngọn đèn soi đường cho những ai muốn tìm hiểu tinh hoa Hán học và nghệ thuật sống theo tinh thần của các bậc hiền triết. Đặc biệt, cuốn sách là nguồn cảm hứng tuyệt vời để duy trì đạo lý và thái độ sống tích cực, là lựa chọn hoàn hảo cho những người yêu thích văn học cổ điển và các giá trị nhân văn.
Một trong những tư tưởng cốt lõi của cuốn sách nằm ở quan niệm về Thế Trạch, khẳng định tầm quan trọng của đức hạnh đời trước đối với sự đỗ đạt. Danh vọng khoa cử không chỉ đơn thuần là thành tích học tập mà còn là sự phản ánh của công đức tổ tiên và hạnh kiểm cá nhân. Theo đó, chỉ những người có tâm đức trong sáng, xứng đáng với danh hiệu khoa bảng mới được Hoàng Thiên tin tưởng giao phó trọng trách. Cũng như câu thơ trong Kinh Thi: “瑟彼玉鑽黄流在中愷悌君子福綠降” – “Chén ngọc mịn màng trong đựng rượu vàng, cũng như người quân tử có đức trung hiếu, hưởng phúc lộc từ trời đổ xuống”, phúc lộc chỉ đến với người có đạo đức, kẻ ác không thể hưởng được. Câu chuyện về Tiến sĩ Lưu trong Công Dư Tiệp Ký, cũng được ghi lại trong Đan Quế Tịch, minh chứng cho mối liên hệ mật thiết giữa trời và người, giữa đức hạnh và số phận.
Trước mỗi kỳ thi, Thiên Đình đều xem xét đức trạch của mỗi gia đình và hạnh kiểm của từng thí sinh để quyết định sự đỗ đạt. Những người có phúc trạch dày dặn từ tổ tiên thường có lợi thế, nhưng việc giữ gìn phẩm hạnh ngay thẳng vẫn là yếu tố quyết định. Chính vì vậy, việc tu dưỡng đạo đức cá nhân đóng vai trò vô cùng quan trọng. Tác giả Trần Tiến cũng bày tỏ nỗi lo lắng về việc đánh mất những giá trị đạo đức và tầm quan trọng của việc truyền dạy lại cho thế hệ sau. Mong muốn được tôn quý là lẽ thường tình, nhưng theo thuyết đức hạnh, chúng ta cần thận trọng trong từng hành động, tránh làm điều sai trái để có thể hướng tới lý tưởng cao đẹp.
Con đường khoa cử không hề dễ dàng. Chỉ khi trải nghiệm thực tế và nghiên cứu kỹ lưỡng “Đăng Khoa Lục”, chúng ta mới có thể thấu hiểu được những giá trị sâu sắc mà nó mang lại. Tác giả khiêm tốn chia sẻ những kiến thức và kinh nghiệm của mình, đồng thời bổ sung thêm những ý kiến cá nhân, vừa tôn trọng di sản của tiền nhân, vừa giúp hậu thế dễ dàng tiếp cận và lĩnh hội. Mục đích cuối cùng là khuyến khích người đọc tự tìm tòi, học hỏi, không chỉ nắm vững lý thuyết mà còn biết cách áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.
