“Đảo”, tập truyện ngắn mới nhất của Nguyễn Ngọc Tư, tiếp tục dẫn dụ người đọc vào một hành trình khám phá vùng hỗn mang trong tâm trí con người bằng lối kể chuyện thản nhiên, đôi khi dửng dưng đặc trưng của chị. Giống như một chuyến hải trình trên chiếc ca nô lúc lao vút, lúc ì ạch, 16 truyện ngắn trong “Đảo” đưa ta men theo những luồng lạch của lòng người, chạm đến những xúc cảm sâu thẳm nhất. Đây là thế giới của những nhân vật bị bỏ rơi, mất mát, cay đắng, luôn khao khát hạnh phúc đơn sơ nhưng dường như bất khả. Họ đan cài vào nhau như một mạng nhện rối rắm, mắc kẹt giữa những sợi tơ ảo ảnh, không thể vùng thoát.
Cái tên “Đảo” – gọn lỏn, tròn vo – như một ẩn dụ cho sự cô đơn, bao trùm lên toàn bộ tập truyện. Gió lạnh, mưa, những mái nhà dột, tất cả đều góp phần tạo nên một bầu không khí u ám, thấm đẫm nỗi buồn. Ngay cả ngọn lửa thiêu rụi tất cả trong “Tro tàn rực rỡ” cũng chỉ để lại sự hoang lạnh của những muội than đen xì, xác xơ. Truyện ngắn cùng tên tập sách khắc họa hình ảnh hòn đảo Trống hoang vắng, nơi trú ngụ của người đàn ông mù tên Sáng. Tuy không nhìn thấy ánh sáng, ông lại có khả năng cảm nhận tinh tường những biến đổi của thiên nhiên, trở thành người dự báo thời tiết đáng tin cậy. Sự xuất hiện của Quà và mối lo về giọt máu của mình đã khuấy động sự tĩnh tại trong Sáng, đe dọa đánh thức những bão tố vốn tiềm ẩn trong anh.
Nỗi sợ bị lãng quên len lỏi trong nhiều truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư, và “Đảo” không phải ngoại lệ. Đó là tiếng kêu câm lặng trong “Biến mất ở thư viện”, là hình ảnh Nhàn lao vào biển lửa trong “Tro tàn rực rỡ” để được chồng nhìn thấy. Tập truyện gợi lên sự bơ vơ, cằn cỗi của lòng người giữa cuộc sống hối hả, nơi con người dễ dàng đi qua và biến mất. Người ta tìm đến sự trốn chạy trong “Biến mất ở thư viện”, cô đơn ngay cả trong gia đình như người đàn ông trong “Bâng quơ khói nắng”, hay trở về với một bàn tay trơ trọi như trong “Coi tay vào sáng mưa”.
Phụ nữ, hay đàn bà, vẫn là trung tâm trong nhiều câu chuyện của Nguyễn Ngọc Tư. Đằng sau những ánh mắt bâng quơ, đờ đẫn là khát khao hạnh phúc cháy bỏng. Họ khao khát được yêu thương, được nhìn nhận, được hạnh phúc trọn vẹn chứ không chỉ “độ vài ba tháng, cùng lắm vài ba năm” như trong “Tro tàn rực rỡ”. Ngay cả Quà trong “Đảo”, dù tự vẽ ra những thân phận cho mình, vẫn không thoát khỏi cay đắng, bẽ bàng.
Vẫn giữ lối viết thản nhiên, nhiều lúc dửng dưng, Nguyễn Ngọc Tư phơi bày những hỗn mang trong tâm trí con người thông qua dục vọng và khát khao. Dù tự nhận là “kẻ vô can”, chị vẫn không thể đứng ngoài cuộc khi phơi bày thực tế xám ngoét của cuộc sống nơi đô thị, khu công nghiệp hay những làng quê Nam Bộ. Tuyên bố “Không ai chết vì ngậm lời”, chị đã nói ra tất cả những góc khuất của cuộc đời trong từng trang viết. “Đảo” để lại trong lòng người đọc một cảm giác hoang lạnh, xao động. “Ngoài đường toàn khói nắng là khói nắng, họa nên một thứ ảnh hình rờn rỡn. Thế giới sao mà vắng tanh”.
17 truyện ngắn trong “Đảo”, nhiều khi ngắn đến mức như những bài thơ viết bằng văn xuôi, đôi khi lại dang dở, bâng quơ như những câu chuyện kể vu vơ trên một chuyến xe nóng bức, chật chội. Mỗi câu chuyện là một ẩn ức trong cô đơn và hoang vắng. Tình yêu trong “Xác bụi” hay “Tro tàn rực rỡ” hiện lên như một thứ xa xỉ, bất biến và thiêng liêng, khi đã ngấm vào máu thì không thể dứt ra. Những cuộc tình dang dở, những éo le trong gia đình khiến nhân vật luôn giằng xé, day dứt.
“Đi bụi” mang đến nỗi xót xa với cuộc tình dang dở của ngoại và người tình đã khuất, những lần lỡ hẹn kéo dài đến khi chỉ còn lại tro tàn. “Củi mục trôi về” ám ảnh người đọc bởi sự lặng lẽ, chịu đựng của những con người bị mất mát bủa vây, khao khát yêu thương, tự do nhưng lại bị trói buộc bởi gia đình.
“Đảo” là tập hợp những truyện ngắn viết về cảm giác, xoay quanh yêu thương, vui buồn, được thể hiện qua những nhân vật tìm cách trốn chạy khỏi thực tại. Với ngôn ngữ giàu chất Nam bộ, Nguyễn Ngọc Tư mang đến những từ ngữ mới lạ, chú trọng vào cảm giác, vào những ý nghĩ miên man không dứt. “Đảo” bắt đầu và kết thúc bằng nội tâm nhân vật, một nội tâm đầy những chịu đựng, khát khao trên con đường gập ghềnh của cuộc đời. Chính điều này thôi thúc người đọc khám phá đến tận cùng những tầng sâu tâm tư nhân vật.
