“Đất Gia Định – Bến Nghé Xưa & Người Sài Gòn” của nhà văn Sơn Nam, xuất bản lần đầu năm 2019, là một bức tranh sống động về Sài Gòn – Gia Định xưa. Tác giả tài tình đan xen giữa dòng chảy lịch sử và những lát cắt đời thường, tái hiện một thời đại đầy biến động và sắc màu. Hành trình khám phá bắt đầu từ “Bến Nghé – Con đường đầu tiên”, chương mở đầu hé lộ sự hình thành và phát triển của khu vực trung tâm Sài Gòn. Hình ảnh Bến Nghé sầm uất, chợ Bến Thành nhộn nhịp, nhà thờ Đức Bà uy nghi hiện lên giữa dòng người tấp nập, mang đến cho người đọc cảm giác như đang lạc bước giữa Sài Gòn phồn hoa thuở trước.
Tiếp nối hành trình, độc giả sẽ được dạo bước về những vùng ngoại ô yên bình như Gia Định và Tân Định – Thủ Đức xưa qua chương 2 và 3. Sơn Nam khắc họa nên bức tranh làng quê thanh bình với những cánh đồng bát ngát, cuộc sống giản dị của người nông dân cùng những nét văn hóa, phong tục tập quán đặc trưng của từng vùng đất. Sự tương phản giữa nhịp sống đô thị sôi động và vẻ yên ả của làng quê tạo nên một ấn tượng khó phai về Sài Gòn – Gia Định thời bấy giờ.
Những chương tiếp theo, từ chương 4 đến chương 7, là câu chuyện về cộng đồng cư dân đa dạng góp phần tạo nên diện mạo độc đáo của vùng đất này. Đó là những người Hoa cần mẫn, cộng đồng Chàm và Khmer gắn bó với vùng Tân An – Tân Châu, cùng tầng lớp quan lại, quý tộc, thợ thuyền… Mỗi cộng đồng, mỗi tầng lớp đều mang trong mình những câu chuyện riêng, góp phần làm phong phú thêm bức tranh xã hội Sài Gòn xưa. Đặc biệt, tác giả dành sự quan tâm đến những nhóm nghề thủ công truyền thống như thợ may, thợ rèn, thợ mộc, những người đã góp phần tạo nên nét đặc trưng riêng cho đời sống nơi đây.
Chương cuối, “Những năm cuối cùng của Sài Gòn xưa”, là những trang viết đầy xúc động về giai đoạn chuyển giao đầy biến động từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Sài Gòn trong những năm tháng cuối cùng của chế độ thực dân Pháp, với những thay đổi sâu sắc, những mầm mống của cuộc đấu tranh giành độc lập, dần chuyển mình thành Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. Đoạn kết này như một khúc dạo đầu cho một kỷ nguyên mới, khép lại hành trình khám phá quá khứ nhưng đồng thời mở ra những suy ngẫm về hiện tại và tương lai.
Với lối viết giản dị mà sinh động, Sơn Nam đã thành công trong việc tái hiện một Sài Gòn – Gia Định xưa đầy màu sắc, với những con người và phong tục tập quán đặc sắc. “Đất Gia Định – Bến Nghé Xưa & Người Sài Gòn” không chỉ là một cuốn sách lưu giữ ký ức lịch sử mà còn là nguồn tư liệu quý giá, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về cội nguồn và sự hình thành của Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. Đây là một cuốn sách đáng đọc cho những ai yêu mến Sài Gòn và muốn tìm hiểu về quá khứ hào hùng của vùng đất này.
