“Ba giờ đêm, dưới phố, lại lào xào một cuộc hành binh dài dặc, về làng… Tôi tỉnh giấc. Sứa nằm thiêm thiếp bên vai tôi…” Đoạn văn đầy ám ảnh này mở ra thế giới kỳ lạ và đầy mê hoặc của “Đêm Núm Sen”, tiểu thuyết mới được tái bản của nhà văn Trần Dần sau hơn nửa thế kỷ bị lãng quên. Tác phẩm là một ngụ ngôn đen, một cuộc phiêu lưu vào thế giới giả tưởng nơi cuộc sống cá nhân bị nghiền nát và cuốn đi bởi chiến tranh, bởi đời sống tập thể. Câu chuyện xoay quanh kiến Gầy và cuộc chinh phục tình yêu đầy gian nan với cô nàng kiến vú vểnh tên Sứa. Tình yêu của họ, như bao nhiêu người-kiến kiến-người khác, bị chiến tranh tàn phá như một cơn hồng thủy.
Lấy bối cảnh làng Mận, cuộc chiến trong “Đêm Núm Sen” phản chiếu vô số cuộc chiến và thân phận con người trong lịch sử. Hình thức ngụ ngôn giúp Trần Dần tạo ra một không gian ước lệ, biểu tượng, vượt ra khỏi khuôn khổ hiện thực thông thường. Loài kiến trong tác phẩm không chỉ nhỏ bé mà còn sống theo bầy đàn, cá nhân bị đẩy ra bên lề lịch sử. Mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể được khắc họa rõ nét qua số phận của kiến Gầy và Sứa giữa vòng xoáy chiến tranh.
Ngôn ngữ của Trần Dần trong “Đêm Núm Sen” là một cuộc trình diễn nghệ thuật đích thực. Từ vựng đậm chất thơ, cảm xúc mãnh liệt của thi sĩ được thể hiện qua từng câu chữ. Những phấp phỏng, thẹn thùng, nhớ nhung, đay khổ, say đắm của tình yêu được miêu tả sống động và đầy cuốn hút. Đêm núm sen phập phồng cảm xúc, gợi lên vẻ đẹp sexy đầy ám ảnh. Sự trở lại của bản thảo ố vàng sau hơn nửa thế kỷ khẳng định sức sống mãnh liệt của ngôn từ Trần Dần và vẻ đẹp bất diệt của tiếng Việt.
Tác phẩm được viết với nhịp độ nhanh, mạnh, gấp gáp, phản ánh sự khốc liệt và tàn nhẫn của chiến tranh. Dưới lớp vỏ hối hả của các sự kiện và nhân vật, Trần Dần khéo léo cài cắm những suy tư sâu sắc về chiến tranh, buộc người đọc phải suy ngẫm. Những câu đối thoại ngắn gọn, những nhịp đi gấp gáp đều được tính toán kỹ lưỡng, tạo nên sức nặng cho từng trang viết.
“Đêm Núm Sen” chạm đến những cặp tri nhận đối lập: chiến đấu – lao động, tình yêu – sự thù oán, đau khổ – hèn nhát, mộng tưởng – tuyệt vọng… Những cặp cảm giác này không chỉ đúng với con người ở thời đại của Trần Dần mà còn vang vọng đến độc giả hôm nay. Chính vì thế, dù được viết từ hơn nửa thế kỷ trước, tác phẩm vẫn giữ nguyên tính thời sự và sức hấp dẫn riêng. Đó là câu chuyện về tình yêu, về sự mất mát, về những nỗ lực tìm kiếm hạnh phúc giữa những đau thương của chiến tranh, một chủ đề muôn thuở của nhân loại. “Sứa có tin là tôi yêu Sứa thế này, tức là tôi chỉ yêu độc có mình tôi thôi không?”, lời tỏ tình vụng về mà chân thành của kiến Gầy, là tiếng lòng của biết bao người đang khao khát yêu thương giữa cuộc đời đầy biến động.
