Chyngyz Aitmatov, tiểu thuyết gia người Kyrgyz, đã đưa đất nước Trung Á nhỏ bé của mình đến với thế giới qua những tác phẩm khắc họa cuộc sống thường nhật dưới thời Xô Viết. Tên tuổi ông bắt đầu vang xa từ năm 1958 với tiểu thuyết “Jamilya”, một câu chuyện tình yêu đầy táo bạo lấy bối cảnh Thế chiến II. Tác phẩm kể về Jamilya, một phụ nữ trẻ người Kyrgyz dám bỏ chồng để đi theo tiếng gọi của tình yêu với một cựu quân nhân. “Jamilya” đã gây ra những cuộc tranh luận sôi nổi trong cộng đồng Hồi giáo và các xã hội trọng nam khinh nữ về quyền tự do lựa chọn của người phụ nữ trong hôn nhân. Bất chấp những tranh cãi, nhà thơ Pháp Louis Aragon đã ca ngợi “Jamilya” là “thiên tình sử hay nhất mọi thời đại”.
Bên cạnh tình yêu, Aitmatov còn dành sự quan tâm đặc biệt đến số phận con người dưới thời Xô Viết, đặc biệt là những thân phận bị biến thành nô lệ, bị tước đoạt quyền tự do và nhân phẩm. Ông là một người bảo vệ mạnh mẽ sự tồn tại và phát triển độc lập của văn hóa và ngôn ngữ của các quốc gia không nói tiếng Nga trong khối Xô Viết. Tinh thần này được thể hiện rõ nét trong tiểu thuyết “Một ngày dài hơn thế kỷ”, với hình ảnh một nhân vật đánh mất ký ức và bi kịch giết chết chính mẹ mình.
Nhiều tác phẩm của Aitmatov đã được chuyển thể thành phim, nổi bật là “Người thầy đầu tiên” do đạo diễn Nga Andrei Konchalovsky thực hiện, đã gây tiếng vang lớn trên toàn thế giới. Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, tiểu thuyết của Aitmatov được dịch và phổ biến rộng rãi ở phương Tây, thu hút hàng triệu độc giả, đặc biệt là ở Đức.
Là một trong số ít người Kyrgyz có tầm ảnh hưởng vượt ra ngoài biên giới quốc gia 5 triệu dân, Aitmatov còn là một nhân vật quan trọng trong đời sống chính trị Kyrgyzstan. Sự ủng hộ của ông đã đóng vai trò then chốt trong việc đưa Askar Akayev lên vị trí Tổng thống Kyrgyzstan nhiệm kỳ 1990-2005.
Sinh ngày 12/12/1928 tại làng Sheker, tây bắc Kyrgyzstan, tuổi thơ của Aitmatov gắn liền với những biến động lịch sử. Năm 1935, gia đình ông chuyển đến Matxcơva, Nga. Ba năm sau, cha ông, Torekul Aitmatov, bị bắt và xử tử trong thời kỳ thanh trừng chính trị. Mãi 60 năm sau, thi thể ông mới được tìm thấy trong một ngôi mộ tập thể ở miền Bắc Kyrgyzstan. Bi kịch cá nhân này đã inằn sâu vào nhiều tác phẩm của Aitmatov, trong đó có “Đoạn đầu đài”, một tiểu thuyết xuất bản năm 1986 và trở thành cuốn sách được đọc nhiều nhất trong thời kỳ cải tổ kinh tế ở Nga.
“Đoạn đầu đài” được coi là tác phẩm lớn cuối cùng, tổng kết kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật của Aitmatov. Tiểu thuyết mang đậm dấu ấn tư duy huyền thoại, với cốt truyện đa nghĩa, mơ hồ, đặc trưng cho phong cách sáng tác của ông. Tuy nhiên, “Đoạn đầu đài” không chỉ là sự hội tụ của tài năng và kinh nghiệm, mà còn là nơi kết tinh tư tưởng và trí tuệ của nhà văn. Những yếu tố huyền thoại, đã xuất hiện trong các tác phẩm trước đó như “Cánh đồng mẹ”, “Con chó khoang chạy ven bờ biển”, “Vĩnh biệt Gunxarư”, và “Một ngày dài hơn thế kỷ”, được nâng lên một tầm cao mới trong “Đoạn đầu đài”.
Mở đầu “Đoạn đầu đài” là khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ và khắc nghiệt của vùng núi tuyết. Sau một ngày ấm áp ngắn ngủi, gió băng giá từ các tảng băng trôi thổi về, bóng tối dày đặc bao trùm khắp nơi, báo hiệu một đêm tuyết sắp đến. Tiếng ầm ầm của chiếc máy bay lên thẳng xé toạc không gian tĩnh mịch, vang vọng giữa những dãy núi cao phủ đầy tuyết trắng. Sóng âm thanh mạnh mẽ làm rung chuyển cả đất trời, khiến một khối đá lớn lăn xuống sườn núi, rơi xuống hang của một gia đình sói xám. Con sói cái Acbara, đang mang thai, hoảng sợ trước tiếng động lạ lùng, nép sát vào sói chồng Tastrainar để tìm sự che chở. Nỗi kinh hoàng của Acbara không chỉ cho bản thân mà còn cho những sinh linh bé nhỏ đang cựa quậy trong bụng. Trong khoảnh khắc ấy, bản năng làm mẹ trỗi dậy mạnh mẽ, thôi thúc Acbara bảo vệ đàn con bằng mọi giá. Đoạn trích mở ra một câu chuyện đầy kịch tính về cuộc đấu tranh sinh tồn giữa thiên nhiên hoang dã, nơi những sinh vật phải đối mặt với hiểm nguy từ con người và cả những thế lực siêu nhiên.
