Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh, một bộ sách đồ sộ gồm 28 tập, 66 quyển của danh y Lê Hữu Trác (còn được biết đến với các bút hiệu Lãn Ông, Quế Hiên, Thảo Am…), là một cột mốc quan trọng trong lịch sử y học và triết học Việt Nam. Công trình này được xem như một kho tàng quý giá về tri thức y học cổ truyền, góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn và phát triển văn hóa y học dân gian Việt Nam. Bản dịch đầu tiên của Hoàng Văn Hòe, xuất bản ở miền Bắc trước năm 1970, đã đưa di sản y học này đến gần hơn với công chúng.
Mộc bản quý giá của Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh, được làm từ gỗ thị với sự tỉ mỉ và công phu chạm khắc, hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Bắc Ninh. Mỗi mặt ván gỗ chứa khoảng 16 dòng, mỗi dòng 21 chữ, tổng cộng 2209 mặt, thể hiện sự trân trọng của người xưa đối với tri thức y học. Việc bảo tồn và nghiên cứu mộc bản này không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về y học cổ truyền mà còn góp phần tôn vinh và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.
Nội dung Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh bao quát nhiều lĩnh vực của y học, từ lý luận cơ bản đến thực hành lâm sàng. Tập đầu tiên giới thiệu tổng quan về bộ sách, nghề y, cùng tập thơ Y Lí Thâu Nhàn. Các tập tiếp theo lần lượt khai thác những tinh hoa của y học cổ truyền, như Nội Kinh Yếu Chỉ, Y Gia Quan Miện, Y Hải Cầu Nguyên, Huyền Tẫn Phát Vi, Khôn Hóa Thái Chân và Đạo Lưu Dự Vận. Tác giả cũng dành riêng tập Vận Khí Bí Điển để bàn về phong thủy và chiêm tinh trong y học.
Điểm đặc biệt của Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh chính là sự kết hợp hài hòa giữa y học Trung Hoa và kinh nghiệm thực tiễn tại Việt Nam. Tác giả không chỉ chú giải các kinh điển mà còn bổ sung, phát triển những kiến thức phù hợp với khí hậu và thể trạng người Việt. Lĩnh Nam Bản Thảo, một tập sách chuyên về cây thuốc Nam, là minh chứng rõ nét cho điều này. Ông cũng mạnh dạn bác bỏ quan niệm về bệnh thương hàn ở nước ta và đề xuất phương pháp điều trị bệnh ngoại cảm mới trong Ngoại Cảm Thông Trị.
Bên cạnh lý luận, Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh còn chứa đựng nhiều kinh nghiệm quý báu trong thực hành lâm sàng. Các tập Bách Bệnh Cơ Yếu, Phụ Đạo Xán Nhiên, Tọa Thảo Lương Mô, Ấu Ấu Tu Tri, Mộng Trung Giác Đậu và Ma Chẩn Chuẩn Thằng cung cấp những kiến thức chuyên sâu về các bệnh lý thường gặp. Đặc biệt, hai tập Dương Án và Âm Án ghi lại những ca bệnh thành công và thất bại của tác giả, là bài học quý giá cho hậu thế. Các phương thuốc hiệu nghiệm được tập hợp trong Tâm Đắc Thần Phương, Hiệu Phỏng Tân Phương, Bách Gia Trân Tàng, Hành Giản Trân Nhu và Y Phương Hải Hội.
Ngoài ra, bộ sách còn bao gồm Y Trung Quan Miện, Châu Ngọc Cách Ngôn (hay Truyền Tâm Bí Chỉ), Thượng Kinh Ký Sự, Nữ Công Thắng Lãm và Vệ Sinh Yếu Quyết, làm phong phú thêm nội dung và giá trị của tác phẩm. Với những đóng góp to lớn cho y học, Lê Hữu Trác xứng đáng là một danh y lỗi lạc, có ảnh hưởng sâu rộng đến nền y học cổ truyền Việt Nam. Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh chính là di sản vô giá mà ông để lại cho muôn đời sau.
