“Hiệp sĩ Thánh Chiến” của Henryk Sienkiewicz, một thiên sử thi hào hùng lấy bối cảnh đầu thế kỷ XV, xoay quanh cuộc đối đầu giữa liên minh Ba Lan – Litva hùng mạnh và Giáo đoàn Thánh Chiến đang bành trướng. Mầm mống xung đột được khơi mào khi hiệp sĩ trẻ Zbyszko tấn công sứ giả của Giáo đoàn, dẫn đến án tử và màn “mỹ nhân cứu anh hùng” đầy kịch tính. Từ đây, những cuộc trả thù đẫm máu liên tiếp diễn ra, đẩy hai thế lực vào cuộc chiến tranh đã âm ỉ từ lâu.
Câu chuyện theo chân hành trình trưởng thành của Zbyszko, từ một chàng trai trẻ trở thành người đàn ông dũng cảm và giàu lòng trắc ẩn. Tình yêu, mất mát và những thử thách khắc nghiệt tôi luyện nên tính cách kiên cường của chàng hiệp sĩ, đồng thời khắc họa nên một bức tranh toàn cảnh về lòng trung thành, nghĩa hiệp và sức mạnh phi thường của con người trong thời loạn. Cuộc chiến giữa các dân tộc Slav và Giáo đoàn Thánh Chiến không chỉ là cuộc tranh giành quyền lực mà còn là cuộc đối kháng giữa chính nghĩa và tà ác, giữa tự do và áp bức. Tác phẩm trở thành tiếng nói mạnh mẽ cổ vũ tinh thần đấu tranh cho độc lập của các dân tộc bị áp bức.
Henryk Sienkiewicz đã ấp ủ ý tưởng cho “Hiệp sĩ Thánh Chiến” từ năm 1865, khi ông còn là một sinh viên trẻ. Sau hơn ba thập kỷ thai nghén và nghiên cứu công phu, kiệt tác này mới chính thức ra đời. Ông bắt đầu viết vào năm 1896 tại Zakopane, Ba Lan và hoàn thành vào năm 1900 tại Parc Saint Maur, Pháp. Trong suốt quá trình sáng tác, Sienkiewicz đã miệt mài tra cứu sử liệu, đặc biệt là bộ “Lịch sử Ba Lan” của Jan Dlugosz, để tái hiện một cách chân thực và sống động bối cảnh lịch sử cuối thế kỷ XIV – đầu thế kỷ XV.
Tác phẩm tái hiện một cách chi tiết xã hội phong kiến Ba Lan thời Trung cổ, từ vua chúa, quý tộc, hiệp sĩ cho đến nông dân, thị dân. Mỗi giai tầng đều được khắc họa rõ nét với những đặc trưng riêng, tạo nên bức tranh đa chiều về cuộc sống thời bấy giờ. Sienkiewicz đặc biệt tập trung vào giới hiệp sĩ, những người nắm giữ vận mệnh quốc gia trong thời chiến. Hơn mười nhân vật hiệp sĩ với cá tính riêng biệt được xây dựng công phu, bên cạnh đó là tầng lớp quý tộc địa phương và Giáo hội, tất cả cùng tạo nên một bức tranh xã hội phong phú và phức tạp.
“Hiệp sĩ Thánh Chiến” là một bản anh hùng ca về lòng dũng cảm, sự hy sinh và khát vọng tự do. Mối tình tay ba giữa Danusia, Zbyszko và Jagienka được xây dựng khéo léo, vượt ra khỏi khuôn mẫu thông thường, mang đến cho người đọc những cung bậc cảm xúc sâu sắc. Tác phẩm còn khắc họa quá trình giao lưu văn hóa giữa Ba Lan và phương Tây, góp phần làm phong phú thêm bức tranh xã hội thời bấy giờ. Ngôn ngữ trong tác phẩm được trau chuốt tỉ mỉ, mang đậm màu sắc thời Trung cổ nhưng vẫn dễ hiểu với độc giả hiện đại.
Với cấu trúc chặt chẽ, tình tiết đan xen khéo léo và sự hài hòa giữa số phận cá nhân và vận mệnh dân tộc, “Hiệp sĩ Thánh Chiến” được đánh giá là một trong những tác phẩm hoàn thiện nhất của Henryk Sienkiewicz. Tác phẩm đã được dịch ra hơn bốn mươi ngôn ngữ và chuyển thể thành phim, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ độc giả trên toàn thế giới. Đối với độc giả Việt Nam, tác phẩm mang một ý nghĩa đặc biệt khi gợi nhắc về lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm hào hùng của dân tộc. Bản dịch của dịch giả Nguyễn Hữu Dũng, sau ba mươi năm dày công thực hiện, hứa hẹn sẽ mang đến cho độc giả Việt Nam một trải nghiệm đọc đầy đủ và sâu sắc nhất về kiệt tác này.
