Lạc vào cuối thời Trần đầy biến động, cuốn tiểu thuyết lịch sử “Hồ Quý Ly” của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh mở ra một góc nhìn mới mẻ về nhân vật gây tranh cãi bậc nhất lịch sử Việt Nam – Hồ Quý Ly. Không chỉ đơn thuần kể lại cuộc đời vị vua sáng lập nhà Hồ, tác phẩm còn là một bức tranh toàn cảnh về Thăng Long ngàn năm văn hiến, sống động và đầy màu sắc. Từ những địa danh lịch sử, cảnh sắc thôn dã đến lễ hội dân gian và cả những phong tục tập quán tốt đẹp, dù còn lưu truyền hay đã phai mờ theo thời gian, tất cả đều được tái hiện tinh tế dưới ngòi bút tài hoa của Nguyễn Xuân Khánh.
Hồ Quý Ly (1336-1407), tự Lý Nguyên, một cái tên gắn liền với những cải cách mạnh mẽ và triều đại ngắn ngủi nhưng đầy biến động. Chỉ trị vì một năm trước khi truyền ngôi cho con trai là Hồ Hán Thương, sau đó làm Thái thượng hoàng cho đến khi thất thủ trước quân Minh năm 1407, cuộc đời ông là chuỗi những thăng trầm, được tác giả khéo léo lồng ghép vào bối cảnh lịch sử đầy biến cố.
Truyền thống Đồng Cổ, ngày lễ trọng đại diễn ra vào mồng 4 tháng Tư hàng năm tại Thăng Long, là một lát cắt văn hóa đặc sắc được tác giả khắc họa rõ nét. Từng được coi trọng dưới thời Lý – Trần nhưng dần bị lãng quên, lễ hội này được phục dựng huy hoàng dưới triều vua Trần Nghệ Tông nhờ sự tận tâm của những viên quan. Từ việc tu sửa công trình thờ cúng, trang hoàng đường phố đến kiểm tra tỉ mỉ các trang thiết bị, tất cả đều cho thấy tầm quan trọng của nghi lễ này trong đời sống văn hóa tâm linh thời bấy giờ.
Một điểm nhấn đặc biệt trong cuốn sách là câu chuyện về chiếc chuông Yên Tử linh thiêng. Truyền thống từ thời Lý, chiếc chuông được xem là biểu tượng cho sự gắn kết và truyền thống dân tộc. Âm thanh của nó vang vọng giữa mây mù Yên Tử, hòa quyện cùng mưa rơi như một phép màu nhiệm của thiên nhiên, mang theo hy vọng và lòng từ bi lan tỏa khắp Thăng Long. Sau này, chiếc chuông được chuyển về chùa Thánh Thọ, chứng kiến cuộc nổi loạn của nhà sư Phạm Sư Ôn, buộc vua Trần Nghệ Tông và Trần Thuận Tôn phải rời kinh thành. Chùa Thánh Thọ bị tàn phá, nhưng may mắn thay, tháp chuông được nhân dân cứu thoát khỏi ngọn lửa. Với tấm lòng thành kính, vua Trần Nghệ Tông quyết định chuyển chuông đến đền Đồng Cổ, giữ gìn báu vật linh thiêng cho muôn đời sau.
“Hồ Quý Ly” của Nguyễn Xuân Khánh không chỉ là câu chuyện về một nhân vật lịch sử, mà còn là hành trình khám phá những giá trị văn hóa tinh thần, những thăng trầm của đất nước qua lăng kính văn chương. Độc giả sẽ được đắm mình trong không gian lịch sử sống động, cảm nhận được hơi thở của một thời đại đã qua, và suy ngẫm về những bài học quý giá cho hiện tại và tương lai.
