Charles P. Kindleberger, trong cuốn sách kinh điển “Hoảng Loạn, Hỗn Loạn Và Cuồng Loạn”, lần đầu xuất bản năm 1973 và được cập nhật bởi Robert Z. Aliber trong các phiên bản sau, đã đưa ra một phân tích sắc bén về lịch sử gần 400 năm của các cuộc khủng hoảng tài chính. Thông qua việc xem xét tỉ mỉ các cuộc khủng hoảng lớn, từ khủng hoảng tiền tệ sau Thế chiến thứ nhất đến Đại Suy thoái 1929-1933 và nhiều sự kiện khác, Kindleberger đã tìm kiếm mô hình chung và nguyên nhân gốc rễ của những biến động kinh tế này.
Tác giả lập luận rằng mất cân bằng thanh toán quốc tế giữa các quốc gia và khu vực chính là mầm mống của khủng hoảng. Sự mất cân bằng này, khi vượt quá ngưỡng kiểm soát, sẽ dẫn đến tình trạng khan hiếm ngoại tệ, gây ra khủng hoảng thanh khoản và hệ lụy là rủi ro tín dụng lan rộng khắp hệ thống. Giải pháp then chốt, theo Kindleberger, nằm ở vai trò của một “nhà cung cấp cuối cùng” – một quốc gia hoặc khu vực kinh tế đủ mạnh để bơm dự trữ ngoại tệ, duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính toàn cầu.
Lịch sử đã chứng minh tầm quan trọng của “nhà cung cấp cuối cùng”. Sau Thế chiến thứ nhất, Anh Quốc, với đồng bảng Anh, đảm nhiệm vai trò này. Tuy nhiên, gánh nặng chi phí chiến tranh đã làm suy yếu khả năng điều tiết thanh toán quốc tế của Anh, dẫn đến bất ổn tiền tệ toàn cầu. Đến cuộc Đại Suy thoái 1929-1933, Hoa Kỳ, một cường quốc đang lên, có đủ tiềm lực để trở thành “nhà cung cấp cuối cùng”. Tuy nhiên, chính sách bảo hộ mậu dịch và chủ nghĩa cô lập của Mỹ đã khiến nước này bỏ lỡ cơ hội can thiệp, khiến khủng hoảng trở nên trầm trọng và lan rộng hơn.
Từ những bài học lịch sử này, Kindleberger nhấn mạnh sự cần thiết của một quốc gia hoặc khu vực kinh tế lớn, thường là nước phát triển nhất về kinh tế và tài chính, đứng ra đảm trách vai trò ổn định thanh toán quốc tế. Bằng cách cung cấp dự trữ ngoại tệ và tín dụng quốc tế khi cần thiết, “nhà cung cấp cuối cùng” có thể ngăn chặn sự lây lan của rủi ro tín dụng và thanh khoản, duy trì sự ổn định cho toàn bộ hệ thống tài chính toàn cầu.
Trong những thập kỷ gần đây, đồng đô la Mỹ, được hỗ trợ bởi vị thế thống trị của nền kinh tế Hoa Kỳ, đã giữ vai trò “nhà cung cấp cuối cùng”. Tuy nhiên, với sự trỗi dậy của Trung Quốc và các nền kinh tế mới nổi khác, bức tranh địa chính trị kinh tế đang thay đổi. Nhiều chuyên gia dự đoán rằng trong tương lai, trách nhiệm ổn định hệ thống tài chính toàn cầu sẽ được chia sẻ giữa nhiều quốc gia và khu vực, tạo nên một trật tự kinh tế đa cực phức tạp hơn. “Hoảng Loạn, Hỗn Loạn Và Cuồng Loạn” cung cấp cho độc giả một lăng kính lịch sử quý giá để hiểu rõ hơn về những thách thức và cơ hội trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang biến đổi không ngừng này.
