“Khách Nợ” của Tô Hoài là một bức tranh sống động về cuộc sống bình dị mà thấm đượm tình người của vùng ngoại ô Hà Nội trước Cách mạng Tháng Tám. Qua ngòi bút tài hoa, giản dị mà tinh tế, Tô Hoài dẫn dắt người đọc vào thế giới của những con người lam lũ, những mảnh đời bé nhỏ với biết bao thăng trầm, cùng những câu chuyện độc đáo về loài vật như đôi ri đá, chú gà trống ri, mụ ngan… Mỗi số phận, mỗi câu chuyện hiện lên đều nhẹ nhàng, chân thực đến bất ngờ, để lại trong lòng người đọc những dư vị khó quên.
Tác phẩm không chỉ dừng lại ở việc khắc họa cuộc sống thường nhật mà còn thể hiện rõ nét tâm hồn cẩn trọng và đầy trách nhiệm của tác giả với từng con chữ. Giống như lời chia sẻ của nhà báo Nguyễn Phương Vũ, con trai nhà văn, Tô Hoài luôn tỉ mỉ đọc lại và chỉnh sửa từng chi tiết nhỏ để tác phẩm đạt đến sự hoàn thiện. Sự tận tâm ấy chính là minh chứng cho tình yêu và lòng đam mê văn chương cháy bỏng của ông.
Sinh ra trong một gia đình thợ thủ công ở Hà Đông cũ, Tô Hoài đã vươn lên trở thành một cây bút lớn của nền văn học Việt Nam. Ông là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng dành cho cả thiếu nhi và người lớn, được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới và được trao tặng nhiều giải thưởng văn học uy tín. Cuộc đời và sự nghiệp văn chương của ông trải qua nhiều thăng trầm, nhưng ngọn lửa đam mê và tinh thần sáng tạo vẫn luôn rực cháy.
“Khách Nợ” không đơn thuần chỉ là một cuốn sách, mà là một tác phẩm nghệ thuật chân thực, sâu lắng, được chắt chiu từ những trải nghiệm cuộc sống và tâm hồn giàu cảm xúc của Tô Hoài. Độc giả sẽ bắt gặp những trang văn giàu chất thơ, ví như đoạn miêu tả cảnh cô gái ngồi trên thuyền rem sông về nhà chồng: “Những lời hò vui nhưng thấm thiết: Ra khoang… em bước… qua cầu… Bến vui em đến… Trên mui bỗng lóng lánh một trời sao. Con thuyền đêm nào cũng đi qua một trời sao như vậy. Dù có cạn nước mắt, con người vẫn muốn hy vọng, như người chèo thuyền hi vọng đến bến… Một đêm, Hạ ra khoang sau. Hạ ngồi lặng im. Bốn phía yên tĩnh. Những ngôi sao lấp lánh nhỏ bé như những giọt nước mắt rơi xuống trần đời…” (tr. 162). Hay những đoạn văn miêu tả sinh động phong tục tập quán địa phương như lễ hội Bát cống: “Bát cống xoay tròn, giờ đây như một bông hoa nở giữa đám đông, vừa múa vừa uốn cong… Hai mươi bốn anh chàng, vang lên tiếng trống, từng lượt quỳ như những con voi, chậm rãi di chuyển qua đồi, vai kiệu vẫn phẳng mượt như tường đứng.” (tr. 146) hoặc công việc làm bột giấy từ cây dó: “Kỳ dó cạn chính là mùa tuyết, chính giữa mùa thu… Dó chiêm tiếp sau dó đuôi tháng, cuối cùng trở lại mùa tuyết.” (tr. 163).
Tô Hoài không chỉ là một nhà văn tài năng mà còn là một người thầy, một người bạn tận tâm và hào phóng. Những chia sẻ của ông về ngôn ngữ, về nghệ thuật sáng tác, về cách “phân biệt được ‘mồm’ và ‘miệng'” khi viết văn, luôn là bài học quý giá cho các cây bút trẻ. Ông cũng là người sẵn sàng chia sẻ kiến thức và tư liệu quý báu, luôn khuyến khích sự sáng tạo và tôn trọng suy nghĩ của mỗi cá nhân. Chính sự tận tụy và nhiệt huyết ấy đã góp phần làm giàu thêm cho nền văn học nước nhà. “Khách Nợ” xứng đáng là một tác phẩm mà bạn nên đọc, để được trải nghiệm và khám phá thế giới tinh tế trong từng trang viết của Tô Hoài.
