“Khải Hoàn Môn” của Erich Maria Remarque, một trong những tiểu thuyết nổi tiếng nhất của nhà văn Đức hiện đại, là tác phẩm khắc họa sâu sắc thân phận con người trong xã hội phương Tây hiện đại, đặc biệt là giai đoạn hậu chiến tranh đầy biến động mà tác giả thường gọi là “Buổi hoàng hôn Chư Thần”. Tiểu thuyết mang đậm phong cách hiện thực chủ nghĩa, thấm đẫm cảm xúc và chất chứa những suy tư đầy day dứt về những bi kịch và sự sa đọa của nền văn minh tư sản Tây Âu.
Tác phẩm tập trung khắc họa số phận của người trí thức Đức chống phát xít phải sống lưu vong, bất hợp pháp. Bác sĩ Ravic, nhân vật chính, là hiện thân của những phẩm chất tốt đẹp và cả những nhược điểm của tầng lớp trí thức được hun đúc bởi tinh thần dân chủ tư sản. Ông là một bác sĩ phẫu thuật tài năng, tìm thấy lẽ sống trong công việc. Sống trong cảnh tị nạn, Ravic làm thuê cho một giáo sư nổi tiếng nhưng vô liêm sỉ với mức lương rẻ mạt, chỉ vì khao khát được tiếp tục công việc mình yêu thích.
Hoàn cảnh lưu vong càng làm tăng thêm nỗi cô độc, cay đắng cho Ravic giữa xã hội tư bản đang chầm chậm bước vào cuộc Thế chiến thứ hai. Ông sống lặng lẽ, chờ đợi ngày chế độ Quốc xã sụp đổ để có thể trở về quê hương, nhưng lại bất lực trước hiện thực. Cuộc gặp gỡ tình cờ với tên Gestapo từng tra tấn mình và sát hại bạn bè đã khơi dậy lòng căm thù, thôi thúc Ravic trả thù. Tuy nhiên, sau khi thực hiện được ý đồ, ông lại rơi vào khoảng trống vô định, nhận ra sự hạn chế của hành động trả thù cá nhân.
Giữa cuộc sống tha hương, Ravic tìm thấy niềm an ủi trong tình bạn và tình yêu với những con người cùng cảnh ngộ. Tấm lòng nhân hậu, giàu tình thương của ông tìm thấy hạnh phúc khi được cống hiến cho những người thân yêu và những bệnh nhân nghèo khổ. Tuy nhiên, cuộc tình dang dở chỉ là bến đỗ tạm thời, còn những nỗ lực cứu chữa người bệnh cũng chỉ là hành động tình thế, không thể thay đổi tận gốc rễ những bất công xã hội.
Ravic, bị giam cầm trong chủ nghĩa cá nhân, không thể nhìn thấy lối thoát cho bản thân và cho những người cùng khổ. Ông e ngại và xa lánh lý tưởng cách mạng, thứ có thể giải phóng ông khỏi sự cô đơn và tuyệt vọng. Dù mang trong mình phẩm chất của người lao động chân chính, tinh thần nhân đạo sâu sắc và là nạn nhân của chế độ phát xít, Ravic vẫn không thể vượt qua được rào cản của chủ nghĩa cá nhân, thứ khiến ông sợ hãi mọi hình thức chuyên chính, kể cả những hình thức có thể đem lại công bằng xã hội.
“Khải Hoàn Môn” là bức tranh chân thực và sống động về thân phận và tâm trạng của tầng lớp trí thức Tây Âu trong những tháng ngày hòa bình cuối cùng trước Thế chiến thứ hai. Bản thân Remarque cũng bất lực trong việc tìm ra lối thoát cho nhân vật của mình, nhưng chính tinh thần nhân đạo, tình yêu thương con người và thái độ trung thực đã giúp ông tạo nên một tác phẩm hiện thực chủ nghĩa sâu sắc, lay động tâm can người đọc. Tiểu thuyết không chỉ gợi lên những cảm xúc sâu kín nhất mà còn giúp chúng ta thấu hiểu tâm trạng của những con người bị chủ nghĩa cá nhân đẩy vào tình trạng cô đơn, tuyệt vọng. Đoạn trích mở đầu với cuộc gặp gỡ tình cờ giữa Ravic và người phụ nữ bí ẩn bên cầu Seine trong đêm mưa bụi đã mở ra một câu chuyện đầy ám ảnh về thân phận con người trong thời đại đầy biến động.
