Cuốn sách “Lịch sử các nước Đông Nam Á trừ Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thế Anh là một công trình nghiên cứu đáng chú ý, cung cấp cái nhìn toàn diện về lịch sử đầy biến động của khu vực Đông Nam Á, trải dài từ thời cổ đại đến năm 2006, thời điểm cuốn sách được xuất bản. Tác phẩm tập trung khai thác những diễn biến lịch sử quan trọng của các quốc gia Malaysia, Singapore, Indonesia, Philippines, Brunei, Đông Timor và Campuchia, vẽ nên một bức tranh đa sắc về quá trình hình thành và phát triển của từng quốc gia.
Tác giả Nguyễn Thế Anh đã khéo léo khắc họa Đông Nam Á như một điểm giao thoa văn hóa sôi động, nơi các nền văn minh Ấn Độ, Trung Hoa và nhiều nền văn minh khác gặp gỡ và ảnh hưởng lẫn nhau. Sự giao lưu văn hóa này đã góp phần tạo nên bản sắc độc đáo cho các dân tộc trong khu vực. Từ thế kỷ thứ 1, các vương quốc Ấn Độ giáo như Chiêm Thành, Phù Nam, Chân Lạp… bắt đầu xuất hiện và phát triển rực rỡ. Đặc biệt, vương quốc Phù Nam, tồn tại từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 15, đã trở thành một trung tâm văn hóa quan trọng, tỏa sáng trên bản đồ Đông Nam Á thời bấy giờ.
Bên cạnh ảnh hưởng của Ấn Độ giáo, Đạo Hồi cũng thâm nhập vào khu vực này từ thế kỷ 13, đặc biệt là tại Malaysia, Indonesia và Brunei ngày nay. Bước sang thế kỷ 15, sự xuất hiện của các cường quốc châu Âu như Bồ Đào Nha, Hà Lan và Anh đã làm thay đổi cục diện chính trị và kinh tế của Đông Nam Á. Các quốc gia trong khu vực dần rơi vào vòng xoáy của chủ nghĩa thực dân phương Tây.
Cuốn sách lần lượt phân tích quá trình lịch sử của từng quốc gia. Malaysia, sau khi bị Bồ Đào Nha chiếm đóng Malacca vào đầu thế kỷ 16, lại rơi vào tay Hà Lan năm 1641, mở ra thời kỳ thực dân kéo dài hơn hai thế kỷ. Năm 1795, Anh tiếp quản Malaysia và thiết lập thuộc địa. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Malaysia giành được độc lập năm 1957, nhưng sau đó lại trải qua giai đoạn chia rẽ chính trị và sắc tộc giữa người Malay và người Hoa trước khi hình thành nên Malaysia ngày nay vào năm 1963. Singapore, ban đầu thuộc vương quốc Johor của người Malay, trở thành thuộc địa của Anh năm 1819 và được phát triển thành một trung tâm thương mại sầm uất. Sau một thời gian ngắn gia nhập Liên bang Malaysia (1963-1965), Singapore tách ra và trở thành một quốc gia độc lập, vươn lên thành một trong những quốc gia phát triển và thịnh vượng nhất khu vực.
Indonesia, trước khi bị Hà Lan đô hộ, là nơi tồn tại của nhiều vương quốc Hồi giáo hùng mạnh. Từ năm 1602, Công ty Đông Ấn Hà Lan bắt đầu xâm chiếm Indonesia. Sau thời kỳ bị Nhật Bản chiếm đóng trong Thế chiến thứ hai, Indonesia tuyên bố độc lập năm 1945 dưới sự lãnh đạo của Sukarno, nhưng quá trình xây dựng đất nước gặp nhiều khó khăn do các phong trào ly khai và sự can thiệp của Hà Lan. Philippines, trước khi bị Tây Ban Nha xâm chiếm năm 1521, là nơi phát triển của văn minh thị tộc Malay và các vương quốc Hồi giáo nhỏ. Sau hơn 300 năm dưới ách thực dân, Philippines giành độc lập năm 1946 và trải qua một giai đoạn phát triển đầy biến động.
Brunei, từng là một vương quốc Hồi giáo hùng mạnh và trung tâm thương mại quan trọng từ thế kỷ 15, dần suy yếu dưới sự can thiệp của Anh vào cuối thế kỷ 19. Đông Timor, sau thời gian dài là thuộc địa của Bồ Đào Nha, bị Indonesia sáp nhập năm 1976 và phải trải qua cuộc đấu tranh gian khổ mới giành được độc lập năm 2002. Campuchia, với vương quốc Angkor huy hoàng từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 15, trở thành bảo hộ của Pháp năm 1863. Cuộc nội chiến những năm 1970 và sự can thiệp của Mỹ đã đẩy Campuchia vào thảm kịch diệt chủng dưới chế độ Khmer Đỏ.
“Lịch sử các nước Đông Nam Á trừ Việt Nam” không chỉ đơn thuần tường thuật lại các sự kiện lịch sử mà còn phân tích sâu sắc những yếu tố văn hóa, chính trị và kinh tế đã định hình nên vận mệnh của từng quốc gia. Tác phẩm là nguồn tư liệu quý giá cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử Đông Nam Á, giúp độc giả nắm bắt được những nét đặc trưng và biến động cơ bản của khu vực này.
